Endometrioza to schorzenie występujące wśród młodych kobiet, związane z obecnością tkanek macicy w nieprawidłowych lokalizacjach, co klinicznie może objawiać się przewlekłymi dolegliwościami bólowymi jamy brzusznej oraz miednicy, nieprawidłowymi menstruacjami oraz problemami z zajściem w ciążę. Endometrioza dotyka blisko 6-10% kobiet w wieku rozrodczym, dlatego stawiana jest często w pierwszej dziesiątce schorzeń mogących wywoływać kłopoty z płodnością. Pomimo faktu coraz częstszego rozpoznawania endometriozy, nie uważa się, by liczba jej przypadków rosła- medycyna dysponuje dziś za to lepszymi możliwościami diagnostycznymi, stąd wiele przypadków zaburzeń płodności u kobiet zostaje dziś prawidłowo rozpoznanych i sklasyfikowanych.
Endometrioza- co to jest?
Endometrioza to choroba, która charakteryzuje się obecnością aktywnych ognisk błony śluzowej macicy (komórek gruczołowych i zrębu), czyli endometrium występujących poza jej jamą. Ektopowe ( występujące w innym miejscu niż fizjologicznie) endometrium wykazuje funkcjonalnie podobieństwo do prawidłowej błony śluzowej macicy.Mimo faktu, że ginekolodzy dobrze znają schorzenie już od ponad stu lat, wciąż niejasne pozostają przyczyny jego występowania i mechanizmy zapoczątkowujące nieprawidłowe odkładanie się fragmentów endometrium w otrzewnej miednicy, jajnikach, jajowodach czy więzadłach podtrzymujących macicę. U 10% chorych ogniska endometriozy występują poza narządem rodnym- mogą pojawić się niemal w każdym układzie czy narządzie człowieka. Można je zaliczyć do ognisk przerzutowych, ale - na szczęście - rzadko ulegają zezłośliwieniu. Ogniska endometriozy mogą reagować cyklicznie na zmiany poziomu hormonów podczas cyklu miesiączkowego. Dzieje się tak dlatego, że wszystkie pozamaciczne ogniska funkcjonują jak „miniaturowe macice”, co powoduje, że podczas miesiączki dochodzi w nich do krwawienia.
Do czynników ryzyka rozwoju endometriozy zalicza się: uwarunkowanie rodzinne (3–10-krotnie większe prawdopodobieństwo u kobiet, których krewne pierwszego stopnia chorują na endometriozę), upośledzenie odpływu krwi miesiączkowej z macicy na zewnątrz (wady rozwojowe macicy, przebyte zakażenia, urazy i interwencje operacyjne), wczesne wystąpienie pierwszej miesiączki (menarche) i krótkie (
Standardem w diagnostyce endometriozy jest laparoskopia(diagnostyczne otwarcie jamy brzusznej), która umożliwia jednoczasowe leczenie. Powinna ona być poprzedzona dokładnym zebraniem wywiadu, diagnostyką obrazową – USG, MRI (rezonans magnetyczny) oraz badaniem ginekologicznym. Podejrzenie endometriozy może być wysunięte tylko na podstawie badań klinicznych, bez wykonywania zabiegu operacyjnego.
Jakie objawy daje endometrioza?
Objawem endometriozy są bóle w okolicy podbrzusza pojawiające się w okresie przedmiesiączkowym i podczas miesiączki. Mają one miejsce na kilka dni (nawet do tygodnia) przed spodziewaną menstruacją i nasilają się aż do ustąpienia krwawienia. Bolesne miesiączkowanie jest tym dotkliwsze, im bardziej zaawansowany proces chorobowy. Ból, który jest następstwem miejscowego krwawienia i rozciągania tkanek (przy ogniskach pozamacicznych), powoduje uczucie jakby rozdzierania, może się pojawiać w okolicy stawów biodrowych, pachwin lub promieniować do odbytnicy (zależy to od umiejscowienia ognisk). Bóle podczas stosunków płciowych sugerują obecność ognisk ektopowych w obrębie jajników i zagłębienia odbytniczo - macicznego. Bóle podczas oddawania stolca mogą być objawem ognisk endometrium w ścianie jelita grubego lub w polu przegrody odbytniczo - pochwowej. Ogniska endometrium zlokalizowane w obrębie jajników mogą się także objawiać obfitymi i często występującymi krwawieniami menstruacyjnymi. Krwawienia z odbytu lub pęcherza moczowego występujące jednocześnie z menstruacją są charakterystycznym objawem występowania endometrium w tych narządach.Część kobiet chorujących na endometriozę nie odczuwa żadnych jej objawów, a o samej chorobie dowiaduje się właśnie podczas bezskutecznych prób zajścia w ciążę. Wielkość i rozległość zmian nie koreluje zwykle ze stopniem nasienia objawów klinicznych, głównie bólu i krwawień.
Endometrioza a zajście w ciążę
Ponieważ endometrioza dotyka głównie kobiety w wieku rozrodczym- jest również częstym problemem par starających się o dziecko. Endometrioza może utrudniać zajście w ciążę i powodować zaburzenia płodności, ale nie przekreśla szans kobiety na macierzyństwo. Szacuje się, że 30% kobiet chorujących na endometriozę rozwinie w jej przebiegu problemy z zajściem w ciążę. Im dłużej trwa choroba, tym ryzyko rozwoju bezpłodności jest większe, stąd duża część ginekologów zaleca pacjentkom dotkniętym endometriozą nie zwlekanie z decyzją o macierzyństwie zbyt długo.Wybór sposobu leczenia endometriozy przed planowaną ciążą, powinien uwzględniać przyszłe plany macierzyńskie kobiety. Leczenie farmakologiczne ma na celu zmniejszenie lub wyeliminowanie dolegliwości bólowych, zahamowanie dalszego rozwoju i cofanie się ognisk endometrialnych oraz przywrócenie płodności. Farmakoterapia może stanowić element przygotowania do zabiegu operacyjnego, jak również jest postępowaniem uzupełniającym w okresie pooperacyjnym. Najlepsze efekty terapeutyczne są osiągane w wyniku skojarzenia leczenia operacyjnego z leczeniem farmakologicznym. Dotychczasowe obserwacje kliniczne wykazały, iż skuteczność stosowanych grup leków jest do siebie zbliżona, różnice występują w nasileniu i rodzaju działań niepożądanych.
W szczególnie ciężkich przypadkach (brak skuteczności farmakoterapii i zachowawczego leczenia chirurgicznego) oraz u kobiet nieplanujących ciąży stosuje się radykalne leczenie chirurgiczne – usunięcie macicy wraz z jajnikami. Decyzja taka każdorazowo musi być jednak podjęta razem z pacjentką- uwzględniając bilans korzyści i strat po zastosowanym leczeniu.
Endometrioza w czasie ciąży
Objawy endometriozy w dużej części przypadków ustępują podczas ciąży. Dolegliwości zmniejszają się szczególnie w ostatnim trymestrze ciąży. Po urodzeniu dziecka czasami dochodzi do samoistnego wyleczenia oraz do martwicy i rozpadu ognisk ektopowych. Uważa się, że korzystne skutki wynikają głównie z towarzyszącemu ciąży wysokiego poziomu progesteronu. Progesteron hamuje wzrost i rozwój ognisk endometriozy, powodując że stają się mniej aktywne. Poprawa może też wynikać z zatrzymania menstruacyjnych krwawień. Dla większości kobiet korzystne skutki ciąży są jednak tylko tymczasowe. Wiele kobiet doświadczy nawrotu choroby i jej objawów w ciągu kilku lat, niektóre objawy pojawiają się wraz z pierwszą miesiączką po porodzie. W rzadszych przypadkach ciąża może nasilać objawy endometriozy- dzieje się tak, kiedy wraz z powiększaniem i rozciąganiem się mięśnia macicy, rozciągnięciu ulegają także ogniska endometrium przyrosłe do jego ściany lub zbliznowaciałe. Naciąganie i rozrywanie takich zrostów może wywołać silne dolegliwości bólowe oraz nieprawidłowe krwawienia w okresie ciąży. Endometrioza zwiększa również ryzyko poronień oraz porodów przedwczesnych.Karmienie piersią wydaje się mieć działanie przedłużające remisję choroby, to znaczy cofnięcie się jej objawów. Laktacja hamuje wydzielanie estrogenów z jajników, co zatrzymuje owulacje oraz rozwój i wzrost endometriozy.
Opracowała: lek Sylwia Ziółkowska