Wirus cytomegalii to powszechny patogen występujący w środowisku. Zakażenie cytomegalią nie jest groźne u większości dorosłych osób z prawidłową odpornością, sytuacja zmienia się jednak, gdy zakażeniu ulega dziecko w życiu płodowym. Może się tak stać, kiedy do pierwotnego zakażenia wirusem dochodzi u kobiety ciężarnej. Czy można ustrzec się przed zakażeniem i skąd wiedzieć, czy przyszła mama przebyła już infekcję wirusem cytomegalii? Jakie mogą być konsekwencje zakażenia dla nienarodzonego dziecka?
Jak można zarazić się wirusem cytomegalii?
Wirus cytomegalii (CMV) przenosi się drogą kropelkową, to znaczy, że do zakażenia może dojść poprzez wdychanie powietrza, w którym znajduje się zakaźna wydzielina chorego. Zazwyczaj wirus cytomegalii przenoszony jest podobną drogą jak wirusy przeziębienia. Podczas aktywnego zakażenia wirus w wysokiej koncentracji znajduje się w takich materiałach jak ślina, mocz i krew. Do zakażenia może dojść także w wyniku kontaktów seksualnych na skutek obecności wirusa CMV w nasieniu i wydzielinach dróg rodnych.Zakażenie wirusem cytomegalii jest powszechne- szacuje się, że w krajach wysoko rozwiniętych około 40-60% osób miało kontakt z wirusem oraz posiada przeciwciała świadczące o przebytym zakażeniu. Najczęściej zakażeniu ulegamy w okresie wczesnego dzieciństwa, stąd uważa się, że kontakt z dziećmi do 3 roku życia może być groźny dla ciężarnych, które wcześniej nie przebyły zakażenia. Odnosi się to szczególnie do kobiet, które zawodowo zajmują się dziećmi, na przykład przedszkolanek, opiekunek w żłobkach, personelu na oddziałach pediatrycznych.
Do form zapobiegania infekcji cytomegalii zalicza się dokładnie mycie rąk mydłem i ciepłą wodą po takich czynnościach, jak: zmiana pieluchy, przebieranie dziecka, karmienie, kąpiel, wycieranie śliny lub wydzieliny z nosa, dotykanie zabawek, smoczków, szczoteczki do zębów. Powinno się przestrzegać ustalonych procedur higienicznych w miejscu pracy, to znaczy nie należy używać tych samych naczyń, dzielić się jedzeniem, całować dziecko w usta lub ich pobliżu czy używać wspólnych ręczników .
Czy zakażenie wirusem CMV jest zawsze groźne?
W większości krajów, w tym w Polsce, nie prowadzi się rutynowych badań w kierunku CMV u kobiet ciężarnych. Badanie takie może jednak wykonać każda kobieta ciężarna lub planująca ciążę- oznaczenie przeciwciał świadczących o przebyciu zakażenia CMV wchodzi w skład tak zwanego badania TORCH- pakietu serologicznego , który obejmuje najczęstsze infekcje mogące mieć wpływ na przebieg ciąży (toksoplazmoza, różyczka, opryszczka oraz właśnie cytomegalia). Do badania potrzebna jest jedynie próbka krwi żylnej, a wynik oznaczeń dostępny jest zwykle w ciągu doby. Obecność przeciwciał IgG bez obecności przeciwciał IgM świadczy zazwyczaj o przebytej infekcji w przeszłości, bez cech aktywnego zakażenia. Pełną interpretację wyniku warto pozostawić jednak lekarzowi.Dawna infekcja (przebyta przed ciążą) zwykle nie stanowi zagrożenia dla rozwijającego się płodu. Szczególnej uwadze powinny być poddane kobiety, u których stwierdzono cechy świeżego zakażenia- na podstawie objawów klinicznych bądź wyników badań laboratoryjnych.
Jakie są objawy zakażenia cytomegalią?
Infekcja wirusem cytomegalii w większości przypadków, u osób dorosłych z prawidłową odpornością przebiega skąpoobjawowo lub nie daje żadnych charakterystycznych objawów. U części pacjentów wirus cytomegalii daje dolegliwości paragrypowe, to znaczy przebiega jak zwykłe przeziębienie: może pojawić się katar, kaszel, podwyższona temperatura, ogólne uczucie rozbicia i zmęczenia. Utrzymywanie się gorączki może być w przypadku cytomegalii dłuższe, niekiedy objawom towarzyszy również powiększenie wątroby, rzadziej powiększenie węzłów chłonnych. Infekcja ulega samoograniczeniu- to znaczy ustępuje stopniowo, bez włączania leczenia.Odmiennie przebiega zakażenie wirusem CMV u osób z zaburzoną odpornością, bądź u kobiet w okresie ciąży. O ile wirus nie stanowi zagrożenia dla zdrowia i życia matki, tak może być niebezpieczny dla organizmu rozwijającego się płodu. Dzieje się tak, ponieważ cząsteczki wirusa wykazują szczególne powinowactwo do tkanek łożyska, przez co łatwiej dochodzi do zaburzeń jego funkcjonowania oraz możliwości niedotlenienia wewnątrzmacicznego.
Czym grozi zakażenie wirusem cytomegalii w okresie ciąży?
Do zakażenia wirusem CMV może dojść w trakcie trwania ciąży, w czasie porodu bądź w okresie poporodowym. Nabycie zakażenia w okresie płodowym (zakażenie wrodzone) jest związane z najpoważniejszymi konsekwencjami podczas gdy te, nabywane w okresie noworodkowym (zakażenie okołoporodowe i poporodowe) z reguły mają przebieg bezobjawowy. Zakażenie kobiety ciężarnej może mieć różne konsekwencje, od braku transmisji wirusa poprzez łożysko pomimo istnienia zakażenia u matki, do śmierci płodu lub noworodka w wyniku infekcji. Może również dochodzić do sytuacji, w których ma miejsce zakażenie łożyska bez zakażenia płodu. Wirus cytomegalii jest najczęstszą przyczyną zakażeń wrodzonych u ludzi.Duży odsetek, bo aż 85–90% noworodków z wrodzonym zakażeniem CMV nie wykazuje żadnych objawów infekcji podczas porodu. Objawy te mogą się jednak ujawnić po kilku miesiącach bądź nawet latach (późne następstwa zakażenia CMV) i sytuacja taka ma miejsce w około 15–25% przypadków. Jedynie 10% nowonarodzonych dzieci z wrodzonym zakażeniem CMV wykazuje objawy tego zakażenia podczas porodu. Objawy te to: małogłowie, ograniczenie wzrostu, powiększenie wątroby, żółtaczka, wybroczyny, anemia, objawy ze strony ośrodkowego układu nerwowego, opóźnienie rozwoju psychomotorycznego, ślepota, niedosłuch, a nawet głuchota. Szczególną uwagę zwraca się na zakażenie CMV jako najczęstszą z przyczyn utraty słuchu.
Ryzyko transmisji wirusa do płodu rośnie wraz z czasem trwania ciąży od 34,5% w I trymestrze do 73,3% w III trymestrze. Natomiast im wcześniej dochodzi do zakażenia u ciężarnej, tym gorsze są rokowania u dziecka. Jeżeli do zakażenia dochodzi między 4 a 22 tygodniem, to ryzyko wystąpienia objawowej formy zakażenia wrodzonego oraz ciężkich upośledzeń szacuje się odpowiednio na 12% i 29%. Ryzyko ujawniania się konsekwencji zakażenia jest dużo mniejsze, jeśli dochodzi do niego w późniejszych tygodniach ciąży. Przy zakażeniu ciężarnej między 16 a 27 tygodniem, objawy przy urodzeniu obserwuje się u 16% noworodków przy praktycznie zerowym ryzyku wystąpienia ciężkich uszkodzeń. Natomiast zakażenie w III trymestrze ciąży z reguły nie wiąże się z ryzykiem wystąpienia ciężkich powikłań, co jednak nie oznacza możliwości ujawnienia się przebytego zakażenia wrodzonego w późniejszym okresie życia dziecka
Jakie są możliwości leczenia zakażenia u ciężarnych?
W przypadku udowodnionego zakażenia wirusem CMV w okresie ciąży, zwykle poszerza się diagnostykę o wykonanie amniopunkcji- to jest pobrania próbki płynu owodniowego celem oceny zakażenia wewnątrzmacicznego płodu. Decyzję o wykonaniu amniopunkcji podejmuje lekarz ginekolog oraz specjalista chorób zakaźnych, biorąc pod uwagę ryzyko zakażenia oraz aktualny wiek ciążowy. Wiele informacji daje również obraz USG, który często ujawnia istniejące nieprawidłowości mogące świadczyć o aktywnym zakażeniu u płodu. Nie istnieje jak dotąd skuteczna metoda zapobiegania transmisji zakażenia i leczenia w przypadku wrodzonego zakażenia CMV u płodu. Po urodzeniu dziecka w uzasadnionych przypadkach włączane jest leczenie przeciwwirusowe po potwierdzeniu zakażenia. Rokowanie dla dzieci z wrodzoną cytomegalią jest zróżnicowane- od ciężkich przypadków zaburzeń rozwoju do zakażeń bezobjawowych, nie wpływających na dalsze życie dziecka.Opracowała: lek. Sylwia Ziółkowska