Ciężkie nogi, opuchlizna, trudności ze zmieszczeniem się w ulubione obuwie i widoczne naczynia żylne to przykre dolegliwości związane z przewlekłą niewydolnością żylną. To powszechne schorzenie szczególnie upodobało sobie kobiety ciężarne- w tym okresie może dojść do ujawnienia się choroby żylnej l jej zaostrzenia. Jak radzić sobie z żylakami i jak zapobiegać ich konsekwencjom? Czy niewydolność żylna w czasie ciąży powinna niepokoić przyszłą mamą?
Choroba żylna- co to takiego?
Żylaki kończyn dolnych należą do klinicznych objawów przewlekłej choroby żylnej. Opisuje się je jako rozszerzone, wydłużone żyły o krętym przebiegu. Żyły powierzchowne objęte tym schorzeniem są widoczne przez skórę w kształcie przypominającym sznur i tworzą wyczuwalne uwypuklenia. Często towarzyszą im inne dolegliwości, takie jak obrzęk nogi i stopy, swędzenie, pieczenie, mrowienie, bolesność, uczucie ciężkości nóg, kurcze mięśni.
Większość chorób układu żylnego dotyczy żył powierzchniowych- to właśnie tam powstają żylaki. Oba układy łączą poprzeczne żyłki nazywane perforatorami. W prawidłowych warunkach, krew w kończynach dolnych płynie z układu żył powierzchniowych poprzez perforatory do układu głębokiego, skąd przesuwa się dalej w kierunku serca. Pionowa pozycja ciała sprawia, że żyły nóg muszą wykonać ogromną pracę, to znaczy przepchnąć krew z okolic stóp do serca znajdującego się ponad metr nad ziemią i to pokonując siłę grawitacji. By krew mogła dotrzeć do celu, żyły wspomaga tzw. pompa naczyniowo-mięśniowa w stopie i podudziu, która systematycznymi skurczami wypycha krew ku górze. Przed cofaniem się krwi (tzw. refluksem żylnym) chronią zastawki żylne, które zapewniają jednokierunkowy przepływ krwi. Upośledzenie pracy tych zastawek jest jednym z najważniejszych znanych czynników rozwoju żylaków.
Żylaki są częstym schorzeniem, jednak rzeczywista wiedza na temat związanej z nimi chorobowości bywa niedoceniana. Tymczasem ze względu na możliwe powikłania powinno się zwrócić uwagę na skalę występowania tej choroby. Wśród przyczyn przewlekłej niewydolności żylnej, na pierwszy plan wysuwają się czynniki dziedziczne. Jeżeli oboje z rodziców mieli żylaki to u 90% ich dzieci dochodzi również do rozwoju żylaków. W przypadku choroby żylakowej u jednego z rodziców ryzyko rozwoju żylaków u dzieci wynosi 62% dla kobiet i 25% dla mężczyzn. Kiedy rodzice nie cierpieli z powodu choroby żylakowej to ryzyko rozwoju żylaków u dzieci wynosiło 20%. Innymi czynnikami rozwoju żylaków jest płeć żeńska, wiek oraz niektóre zawody związane z długotrwałym przebywaniem w wymuszonej pozycji (najczęściej praca stojąca).
Dlaczego dochodzi do zaostrzenia choroby w ciąży?
Powody większej zapadalności kobiet na przewlekłą niewydolność żylną są bardzo złożone. Wśród przyczyn chorób układu żylnego szczególną uwagę zwraca się na znaczenie otoczenia mięśniowego, oraz osłonięcie tkanką tłuszczową układu naczyniowego kończyn dolnych. U kobiet tkanka otaczająca naczynia jest luźno związana z otaczającymi mięśniami i przestrzeniami powięziowymi. Wokół naczyń jest zdecydowanie więcej tkanki tłuszczowej.
Układ żylny w ciąży poddany jest zmianom wpływającym bezpośrednio na jego funkcjonowanie. Zmiany te mają charakter funkcjonalny, jak i strukturalny. Do niekorzystnych czynników działających na żyły w ciąży należą:
- wzrost objętości krwi krążącej; objętość krwi wzrasta już we wczesnej ciąży o około 20% w celu zabezpieczenia zarówno macicy jak i dziecka. Oddech i serce ciężarnej dostosowują się wtedy do zasilania obiegu krwi płodu wzmożoną wydajnością. Można powiedzieć, że serce mamy bije za dwoje. Jednak w pozycji stojącej ta zwiększona objętość krwi prowadzi do zwiększonego gromadzenia się jej w kończynach dolnych i jest to przyczyną wielu problemów okresu ciąży, takich jak obrzęki i żylaki
- powiększanie się macicy- kiedy dziecko rośnie, w jamie brzusznej wzrasta ciśnienie i zwiększa się ucisk na żyły miednicy. W drugiej połowie ciąży żyła główna dolna i naczynia krwionośne miednicy są uciskane zarówno w pozycji leżącej, jak i (szczególnie) w pozycji stojącej. Doprowadzić to może w rezultacie do poszerzenia i skręcania się żył. W ten sposób często dojść może do powstawania żylaków również u kobiet, które przed ciążą nigdy nie miały tego problemu.
- zmiany w gospodarce hormonalnej- zwiększony poziom hormonów płciowych w znacznym stopniu wpływa na sprężystość ścian żył. Dlatego też, gdy żyły kończyn dolnych przyjmują bardzo dużą ilość krwi (szczególnie w pozycji stojącej), prowadzi to do znacznego poszerzenia naczyń i ich przeciążenia.
- wzrost masy ciała oraz zmniejszenie aktywności ruchowej stanowią dodatkowe obciążenie układu żylnego
Niekorzystnie wpływają również uwarunkowania genetyczne lub przebyta zakrzepica żylna. Wśród innych czynników mających wpływ na rozwój niewydolności żylnej w trakcie ciąży można wyróżnić: rodzaj pracy (stojąca, siedząca, w pozycjach wymuszonych i przy wibracjach), przerwy między ciążami (warunkujące możliwości regeneracji zdolności fizjologicznych ustroju). W przypadku kobiet, które były w ciąży więcej niż jeden raz, ryzyko rozwoju żylaków kończyn dolnych i innej niewydolności żylnej wzrasta dwukrotnie. Co ciekawe, bóle kończyn dolnych przed miesiączką sugerują dwukrotnie większą zapadalność na chorobę żylakową kończyn dolnych
Jak radzić sobie z niewydolnością żylną, gdy oczekuję dziecka?
W chorobie żylakowej w czasie ciąży wiele preparatów nie powinno być stosowanych- ich użycie może szkodzić rozwijającemu się płodowi, bądź nie zostały przeprowadzone badanie oceniające ich wpływ na przebieg ciąży. Pomocne może być stosowanie kremów i żeli zawierających wyciąg z kasztanowca, który zwiększa napięcie ścian naczyń krwionośnych, łagodzi obrzęki nóg i działa przeciwzapalnie; trzeba jednak pamiętać, że maści zmniejszą dolegliwości, ale nie usuną już istniejących żylaków. Większą ulgę przynoszą preparaty przechowywane w lodówce- zimno zmniejsza obrzęk i pozwala zniwelować przykre dolegliwości jak pieczenie, szczypanie czy mrowienie stóp.
Inną dopuszczalną formą postępowania terapeutycznego w okresie ciąży jest stosowanie kompresjoterapii-leczenia uciskiem, który pozwala na przesunięcie zalegającej krwi z okolic podudzi. Ucisk może być wywołany przez bandaż bądź też pończochy czy rajstopy uciskowe o różnym stopniu intensywności ( od profilaktycznego do leczniczego).
W czasie ciąży nie zaleca się zwykle operacyjnego usuwania żylaków; zabiegi chirurgiczne można wykonywać dopiero po porodzie, a gdy kobieta karmi piersią, to po okresie karmienia.
Czy niewydolność żylna w okresie ciąży może być groźna?
Przewlekła niewydolność żylna wiąże się ze zwiększonym ryzykiem rozwoju zakrzepicy żylnej- groźnego schorzenia naczyniowego, które w skrajnej postaci jest przyczyną zatoru w tętnicy płucnej. Żylaki układu powierzchownego o stopniu nasilenia występującym zazwyczaj u ciężarnych, nie stanowią zwykle zagrożenia, warto jednak porozmawiać o prawdopodobieństwie rozwoju zakrzepicy w naszym, konkretnym przypadku. Szczegółowych informacji może udzielić lekarz ginekolog lub specjalista chorób naczyń (angiolog), na prośbę lekarza prowadzącego ciążę.
Zaawansowane żylaki zwiększają skłonność do pojawiania się zapalenia żył powierzchownych, które objawia się silnym bólem, twardymi, wyczuwalnymi pod skórą zgrubieniami i pasmowatym zaczerwienieniem skóry w miejscu przebiegu zmienionej zapalnie żyły. Zapalenie żył powierzchownych jest bardzo bolesne i uciążliwe, ale zazwyczaj niegroźne.
Do pilnej konsultacji lekarskiej powinny skłonić ciężarną takie objawy, jak:
- nagłe zwiększenie obwodu jednej z kończyn, szczególnie połączone z jej bolesnością, zaczerwienieniem czy zwiększonym uciepleniem
- krwawienie z żylaka
- duże obrzęki i bóle kończyn dolnych utrudniające codzienne funkcjonowanie
- pojawienie się zmian zapalnych na podudziu i w okolicy kostki
Autor: lek Sylwia Ziółkowska