Małe dziecko korzysta z pieluch tak długo, aż jego układ moczowy i nerwowy nie dojrzeją w wystarczającym stopniu. Dziecko musi mieć odpowiednio duży pęcherz, mocz musi być zagęszczany, konieczne jest też rozumienie, że parcie na pęcherz poprzedza oddawanie moczu oraz kontrolowanie tego procesu – nie tylko w dzień, ale także nocy. Można spotkać się z panującą wśród rodziców opinią, że już trzylatek powinien budzić się suchy, wiele wskazuje jednak na to, że jest to zdecydowanie zbyt wcześnie – dziecko może się moczyć w nocy do ukończenia piątego roku życia i nie jest to niczym niezwykłym czy niepokojącym.
Naturalny brak dojrzałości
Kontrolowanie pęcherza nie jest łatwą do opanowania umiejętnością. Niemowlęta opróżniają pęcherz automatycznie i odruchowo, po ukończeniu roku życia większość dzieci zaczyna odczuwać tę potrzebę, natomiast nie jest w stanie nad nią zapanować – opanowuje tę umiejętność dopiero w okolicach trzeciego roku życia. Świeżo nabyta kontrola nie jest pełna, bo dopiero czterolatki potrafią oddać mocz „na polecenie” (a nie wówczas, gdy pęcherz jest pełny, a potrzeba bardzo silnie odczuwalna), natomiast pięciolatek ma możliwość kontrolowania mikcji w pełnym zakresie. Naturalnym jest to, że dzieci lepiej sobie z tym radzą w dzień niż w nocy.
Na osiągnięcie odpowiedniego stopnia dojrzałości wpływ ma wiele czynników: płeć (chłopcy moczą się dłużej dwukrotnie częściej niż dziewczynki), ogólny rozwój umysłowy i fizyczny dziecka, wydolność i praca układu hormonalnego, warunki psychologiczne – to, co dzieje się wokół dziecka, jego uczucia i emocje, właściwy stosunek otoczenia, obciążenie dziedziczne – o 45% rośnie ryzyko moczenia nocnego, jeśli w dzieciństwie moczył się jeden rodzic dziecka, a o 75%, jeśli ten problem miało oboje rodziców.
Nietrzymanie moczu a moczenie – rodzaje zaburzeń
Istnieje wiele zaburzeń związanych z oddawaniem moczu – jego nietrzymanie najczęściej spowodowane jest przyczynami organicznymi, to znaczy, wadami anatomicznymi w budowie układu moczowego lub nerwowego, które powodują, że pomimo dojrzałości fizjologicznej, dochodzi do mimowolnego oddawania moczu – w takich sytuacjach konieczne jest wdrożenie leczenia przyczynowego, bo tylko ono może przynieść pozytywny skutek.
Z kolei o moczeniu mówi się wówczas, gdy brak jest zaburzeń anatomicznych, osiągnięta została odpowiednia dojrzałość układu moczowego i układu nerwowego, a zaburzenia mają charakter czynnościowy.
Przyczyny moczenia to najczęściej:
- nadmierna produkcja moczu,
- mała pojemność pęcherza moczowego,
- zakażenia układu moczowego,
- zaburzenia gospodarki hormonalnej,
- problemy emocjonalne.
Jeżeli moczenie trwa nieprzerwanie od wieku niemowlęcego, to określa się je jako pierwotne izolowane moczenie nocne, natomiast jeśli dziecko opanowało już tę umiejętność i po okresie trzech (do sześciu) miesięcy prawidłowej kontroli nad pęcherzem, nagle ponownie zaczęło się moczyć, to jest to moczenie wtórne – wymaga ono dokładniejszych badań diagnostycznych niż moczenie pierwotne i zwykle ma uchwytną przyczynę (zakażenie, zaburzenia natury emocjonalnej).
Moczenie nocne u dzieci
Przede wszystkim warto wiedzieć, że jest to problem sporej grupy dzieci – zdrowych, prawidłowo rozwijających się, funkcjonujących w przyjaznym i kochającym otoczeniu (zbyt często utożsamia się tę dolegliwość z zaburzeniami emocjonalnymi, a wiele wskazuje na to, że są one skutkiem moczenia się – dziecko wstydzi się, odczuwa presję – nie przyczyną. Częstość występowania moczenia nocnego maleje wraz z wiekiem, bo moczy się:
- co trzeci czterolatek,
- co piąty 5-6-latek,
- co dziesiąty 7-latek,
- 3 na 100 12-15-latków.
Badania wskazują też, że choć większość dzieci „wyrasta” z problemu (ich organizm dojrzewa nieco wolniej), to moczenie się starszego dziecka traktowane jest jako ogromny problem całej rodziny, a przesadne zażenowanie sprawia, że rodzice unikają zgłoszenia problemu lekarzowi, co opóźnia rozpoczęcie leczenia i powoduje narastanie problemów natury emocjonalnej.
Przyczyny moczenia nocnego
Nieświadome oddawanie moczu przez sen może zdarzać się dziecku każdej nocy (kilkakrotnie w ciągu jednej nocy) lub co kilka dni, a nawet tygodni. Przyczyny tego zaburzenia są bardzo zróżnicowane, a co za tym idzie, wymagają odmiennej diagnozy i leczenia.
- Zbyt duża ilość moczu – najczęściej do niewystarczającego zagęszczenia go dochodzi wówczas, gdy organizm dziecka produkuje niedostateczną ilość wazopresyny – hormonu odpowiedzialnego, między innymi, za ilość moczu produkowanego przez nerki.
- Zbyt mała pojemność pęcherza moczowego – nie zawsze rośnie on proporcjonalnie do wzrostu pozostałych części ciała, w takim wypadku można zaobserwować, że dziecko także w dzień ma trudności z utrzymaniem moczu i siusia bardzo często.
- Inne zaburzenia: np. nieprawidłowa koordynacja mięśni pęcherza i zwieracza cewki, towarzyszy temu częstomocz, niemożność powstrzymania mikcji.
- Kluczowe dla postępowania lekarskiego jest rozpoznanie, czy u dziecka występuje pierwotne izolowane moczenie nocne (dziecko nie ma objawów innych chorób) czy też jest to zaburzenie wtórne. Dlatego niezwykle ważna jest obserwacja dziecka, ponieważ dokładny wywiad i opis przebiegu zaburzeń jest tym, od czego zaczyna się leczenie.
Wizyta u lekarza
Jeżeli rodziców coś niepokoi, powinni zgłosić to lekarzowi pediatrze, który w razie konieczności skieruje dziecko na stosowne badania (zwykle jest to ogólne badanie moczu, badanie bakteriologiczne oraz USG układu moczowego) lub do specjalisty. Lekarze zalecają, żeby w przypadku moczenia nocnego u zdrowego dziecka do lekarza po raz pierwszy zgłosić się wówczas, gdy dziecko ukończy 4. rok życia.
Bez względu na wiek konieczne są konsultacje, jeśli dziecko: moczy się także w dzień, odczuwa dolegliwości w czasie mikcji, ma gorączkę, moczenie powróciło po kilku miesiącach „suchych” nocy.
Przed pierwszą wizytą u lekarza warto dziecko obserwować uważnie przez kilka dni i nocy oraz odpowiedzieć sobie na pytania (lekarz zada podobne):
- Czy parcie na pęcherz jest bolesne, piekące, niepowstrzymane (dziecko nie umie odczekać chwili przed udaniem się do łazienki)?
- Czy pojawiły się inne dolegliwości?
- Czy dziecku zdarza się popuszczać mocz (majtki są lekko zmoczone z powodu kichnięcia, śmiechu czy zanim dziecko dojdzie do toalety)?
- Czy w ciągu dnia dziecko umie powstrzymać mikcję (umie przerwać oddawanie moczu)?
- Czy chodzi do toalety częściej niż wcześniej?
- Czy ma uczucie nieopróżnionego pęcherza (mimo wysikania się nadal czuje parcie)?
- Czy strumień moczu jest jednolity czy przerywany?
- Czy więcej moczu oddaje w dzień czy nocą?
- Czy moczenie łóżka następuje na początku snu (w pierwszej połowie nocy) czy później?
- Czy moczenie występuje raz w ciągu nocy czy wielokrotnie?
- Czy dziecko zapada w bardzo głęboki sen, z którego trudno go wybudzić?
- Czy po zmoczeniu się, dziecko budzi się samo?
- Czy dziecko ma dolegliwości ze strony układu pokarmowego (zaparcia, rozwolnienie)?
- Czy dziecko pije dużo, często jest spragnione?Czy w rodzinie występowało moczenie nocne?
Wspomaganie leczenia
O sposobie leczenia decyzję podejmuje lekarz prowadzący, a jego dobór zależy od przyczyny i objawów. Jednak niezależnie od podawanych leków, można wprowadzić metody wspierające leczenie (nie mogą one zastąpić ani opóźnić wizyty u lekarza!).
Podawanie płynów – nie należy absolutnie ograniczać ilości wypijanych przez dziecko napojów w ciągu dnia, natomiast można zmniejszyć ilość napojów wypijanych 2-3 godziny przed snem. Nie powinny to być napoje gazowane ani mleko (u alergików nasila ono moczenie się).
Trening pęcherza – w sprzyjających warunkach (dostępność toalety) dziecko wypija więcej niż zwykle (płyny powinny być podawane równomiernie w ciągu dnia), jednocześnie wydłużając przerwy pomiędzy oddawaniem moczu, powstrzymując się najdłużej jak umie, a podczas oddawania moczu przerywając jego strumień.
Zmiana diety – unikanie produktów moczopędnych w godzinach popołudniowych i wieczornych (agrest, żurawina, borówka brusznica, żurawina, truskawka, seler, pietruszka, pomidory, chrzan, bakłażan, czarna herbata, zioła).
Kalendarzyk – dziecko odnotowuje w nim sukcesy, oznaczając suche noce za pomocą naklejek czy rysunków.
Odpowiednie postępowanie – dziecko z tym problemem potrzebuje mnóstwo wsparcia, miłości, troski. Nie powinno być karane za coś, co jest od niego niezależne, nie można go też zawstydzać czy wyśmiewać, lecz w możliwie największym stopniu pomóc.
Opracowała: Joanna Górnisiewicz
Opracowała: Joanna Górnisiewicz