Etapy rozwoju dziecka w pigułce

Zanim rodzic zacznie swoje dziecko porównywać z innymi dziećmi lub ogólnie przyjętymi normami, musi pamiętać o zasadzie, że poniżej podane etapy rozwoju to pewien zarys, a każde dziecko rozwija się w swoim własnym rytmie i tempie. Dlatego nie można norm rozwojowych traktować jak wyroczni i diagnozy, a jedynie jako wskazówkę, że trzeba zwrócić baczniejszą uwagę na pewne rzeczy, a jeśli coś niepokoi, skonsultować się z zaufanym lekarzem pediatrą.

Ciążę zwyczajowo dzieli się na 3 trymestry, jednak jeśli idzie o rozwój prenatalny, to ten pierwszy okres życia dziecka składa się z trzech faz: zygoty (do 15 dnia trwania ciąży), zarodka (do 85 dnia ciąży, czyli mniej więcej momentu, w którym kończy się proces powstawania narządów) i płodu (do momentu narodzin). Dziecko rodzi się między 38 a 42 tygodniem ciąży, a jego waga to średnio 3200g w przypadku dziewczynek i 3400g w przypadku chłopców, przy średniej długości ciała 50cm, przy czym cechy te mogą znacznie różnić się, bowiem waga i wzrost dzieci zależą od odziedziczonych genów i przebiegu ciąży, ale też masy ciała matki, jej rasy, klimatu oraz tego, czy to było dziecko pierwsze, czy kolejne.

Poród jest dla dziecka poważnym stresem – przechodzi od optymalnych warunków rozwojowych do świata, w którym musi zacząć samo oddychać, pobierać pokarm, regulować temperaturę itd. Ten okres adaptacyjny, w czasie którego dziecko przystosowuje się do nowego środowiska, może trwać kilka dni. W tym czasie u części dzieci pojawia się żółtaczka fizjologiczna, dziecko wydala smółkę – zawartość jelit, a kikut pępowiny stopniowo zasycha, aż w 6-7 dobie życia odpada, jednak rana pępkowa goi się jeszcze kolejny tydzień. Stres związany z porodem oraz konieczność przystosowania się do odżywiania poprzez układ pokarmowy powoduje spadek wagi (o około 10%), która zostaje wyrównana po kolejnych 10 dniach. Dziecko, które jest donoszone i zdrowe, swobodnie porusza rękami i nogami, ale ruchy te są dość chaotyczne i bezcelowe. Noworodek nawiązuje kontakt wzrokowy, rozpoznaje też matkę – początkowo jej zapach i głos, a po jakimś czasie także twarz.

Charakterystyczne dla okresu niemowlęcego są:

Szybki i intensywny rozwój fizyczny, w ciągu pierwszego roku życia dziecko nierzadko potraja swoją wagę oraz podwaja wzrost. Zmieniają się też proporcje ciała – zwiększa się obwód klatki piersiowej i staje większy do obwodu głowy (u noworodka proporcje te są odwrotne).

Dynamiczny rozwój psychoruchowy. Bezradny noworodek zmienia się w dziecko sprawnie przemieszczające się na czworaka. Część dzieci pod koniec pierwszego roku życia stawia też pierwsze kroki.

Zmiana postawy ciała – dziecko potrafi podnieść się z pozycji leżącej, usiąść, przytrzymując się wstać. Z każdym miesiącem wzrasta jego umiejętność świadomego przyjęcia określonej pozycji ciała.

Odruchy pierwotne, takie jak odruch Moro, ssania, Palmara czy ATOS stopniowo wygaszają się i są zastępowane odruchami bardziej dojrzałymi, skoordynowanymi ze zmysłem wzroku – wynika to ze stopniowego dojrzewania układu nerwowego.

Co interesujące, tylko u człowieka najpierw rozwijają się ruchy rąk, chwyt i umiejętność manipulowania przedmiotami, a dopiero potem ruchy, dzięki którym dziecko może przemieścić się. Pierwotny odruch chwytny zanika między 2 a 4 miesiącem, a zastępuje go chwyt zwany „małpim” - bez udziału kciuka. Dziecko próbuje też łapać przedmioty obiema rękami, coraz częściej udaje mu się też wypuścić z dłoni trzymany przedmiot. Po 7 miesiącu powinien pojawić się chwyt nożycowy, w którym dziecko przytrzymuje rzeczy między kciukiem, a zgiętym palcem wskazującym. Około 10 miesiąca rozwija się chwyt pęsetowy, gdy kciuk przeciwstawiany jest pozostałym palcom. Dziecko roczne dysponuje chwytem doskonałym – potrafi zgiąć wszystkie palce, a drobny przedmiot przytrzymać między opuszkami kciuka i palca wskazującego oraz środkowego. Rozwój chwytu to także zwiększająca się precyzja ruchów nadgarstka.

Rozwój procesów poznawczych i ukierunkowana wrażliwość na bodźce, rozwój umysłowy, rozwój uczuć i kontaktów z innymi ludźmi oraz początek rozwoju mowy (gaworzenie i gruchanie) to kolejne ogromne obszary rozwoju niemowlęcia – rozwoju umysłowego. Dziecko coraz lepiej orientuje się w przestrzeni, uczy się rozpoznawać i przetwarzać bodźce sensoryczne. Dojrzewający mózg integruje i koordynuje działania. Niemowlę nawiązuje kontakt wzrokowy z innym ludźmi, uśmiecha się, naśladuje ruchy i gesty dorosłych oraz dzieci. Ponieważ wszystkie te procesy są ze sobą ściśle powiązane, najczęściej mówi się o rozwoju psychofizycznym.

W pierwszym roku życia pojawiają się pierwsze zęby oraz gotowość do odżywiania się pokarmami innym niż mleko.

Okres życia między 1 a 3 urodzinami bywa nazywany okresem małego dziecka. W tym czasie dziecko rozwija się wolniej niż we wcześniejszych etapach, nie tak szybko przybiera na wadze i rośnie, za to rozwój psychoruchowy jest jeszcze bardziej dynamiczny.

Powoli ulegają zmianie proporcje ciała – zanika obfita podściółka tłuszczowa, sylwetka ciała staje się smuklejsza, zmienia się także wygląd twarzy.

Dziecko doskonali swobodne, niezależne ruchy palców. Dzięki wzrastającej koordynacji wzrokowo-ruchowej może układać klocki, wkładać koraliki do butelki, próbować zapinać i odpinać guziki, a przede wszystkim posługiwać się łyżką, przytrzymywać samodzielnie kubek z piciem, myć zęby i ręce, a także ubierać nieskomplikowane ubranie: bluzki, spodenki z gumką, czy nawet skarpety.

Dziecko większość czasu spędza na zabawie, która jest podstawową formą aktywności w tym wieku. Podczas zabaw najchętniej naśladuje czynności dorosłych: ubiera lalkę, karmi misia, prowadzi samochód.Około 18 miesiąca  chodzenie jest podstawowym sposobem przemieszczania się, a dziecko trzyletnie także biega i pokonuje przeszkody, w sprzyjających warunkach uczy się jazdy na rowerku biegowym lub trójkołowym.

Układ nerwowy nadal dojrzewa, dlatego dziecko nie potrafi panować nad swoimi emocjami i szybko przechodzi od płaczu do śmiechu, łatwo wpada w euforię i złość. Dziecko umie wyrazić swoją wolę i mówi „nie”, kiedy coś mu się nie podoba, towarzyszy temu rozwój samodzielności i chęci wykonywania wielu czynności (szczególnie dotyczących samoobsługi).

Pod koniec 3 roku życia powinno porozumiewać się za pomocą prostych zdań, a zasób słów mieć dość szeroki, aby komunikacja ta była sprawna.

W tym czasie dziecko wolniej przybiera na wadze, a szybko rośnie. Jego układ kostno-mięsniowy jest mało wydolny i dziecko szybko męczy się podczas długich spacerów czy wycieczek, dlatego w tym okresie zaleca się wysiłek intensywny, ale krótkotrwały.

Dziecko nadal bardzo chętnie się bawi, wśród zabaw częściej pojawiają się te związane z plastyką, muzyką, tańcem. W okresie przedszkolnym dziecko sprawnie posługuje się językiem, a nawet regułami gramatyki, a myślenie podporządkowane jest zadaniom praktycznym i rozwiązywaniu problemów napotkanych w czasie zabaw czy codziennych zajęć. W okolicach szóstego roku życia ruchy palców są dojrzałe, ale dziecko nadal doskonali ich złożoność i precyzję. Większość dzieci osiąga w tym wieku dojrzałość szkolną, to znaczy, że ich poziom rozwoju fizycznego, psychicznego i społecznego umożliwia systematyczną naukę w szkole.

To okres względnej stabilizacji i harmonijnego rozwoju. Kościec dziecka grubieje, zwiększa się muskulatura, następuje zwiększenie masy ciała. Sylwetka zmienia się w zależności od płci. Dziecko porusza się coraz płynniej, sprawniej, poprawia się gibkość, zwinność. Ulegają wymianie zęby mleczne na stałe. Zainteresowania związane są głównie z nauką szkolną, grupą rówieśniczą i uprawianym sportem. Znacząco poprawia się odporność organizmu.

Po ostatecznym dojrzewaniu organów wewnętrznych, zakończeniu procesów rozwojowych układu kostnego i ustaleniu wysokości ciała, zaczyna się okres młodzieńczy związany z dojrzewaniem płciowym i zakończeniem okresu dzieciństwa.

_{Opracowała: Mariola Kolary}