Ciężko wyobrazić sobie życie bez sprawnych i zdrowych oczu, dlatego też niepokojące jest każde zaburzenie narządu wzroku: zez u małego dziecka, trudności w rozróżnianiu kolorów czy preferowanie jednego oka. Jak rozwija się zmysł wzroku u dziecka i jak jego rozwój stymulować oraz wspomagać?
Rozwój oczu dziecka w czasie ciąży
Zawiązki oczu pojawiają się w już 7. tygodniu życia płodowego, a w kolejnych tygodniach pojawiają się powieki, które są ze sobą sklejone, zaś oczy przesuwają się z boków głowy ku przodowi. W 25. tygodniu życia powieki są nadal zamknięte, ale dziecko już reaguje na światło, które przenika przez powłoki brzuszne mamy (na przykład przyłożoną latarkę). Gdy wykształci się siatkówka (ta część oka, która jest wrażliwa na bodźce), wówczas rozklejają się powieki, a reakcje dziecka na światło są silniejsze.
Rozwój wzroku wspomaga:
W okresie tworzenia się oczu u płodu niezwykle ważne jest, aby miał on wystarczającą ilość wielonienasyconych kwasów tłuszczowych z grupy omega-3 do dyspozycji. Ponieważ organizm ludzki nie potrafi sam ich wytworzyć, konieczne jest dostarczanie ich z zewnątrz. Dlatego dieta matki ciężarnej powinna być bogata w ryby morskie, oleje (na przykład lniany, ale także rzepakowy), tłuste nasiona (siemię lniane, szałwia hiszpańska – chia, słonecznik, dynia) i orzechy (przede wszystkim włoskie). Jeżeli z jakichś powodów trudno dietę uzupełnić o te produkty, można zażywać preparaty zawierające DHA – wielonienasycony kwas tłuszczowy.
Jak widzi noworodek?
Dziecko rodzi się ze spuchniętymi powiekami – to pomaga chronić oczy przed nadmiarem światła, a niewielkie fałdki w kącikach oczu znikną po kilku tygodniach – ich rolą jest ochrona oczu w czasie porodu. Dzieci rodzone siłami natury często mają oczy zaczerwienione i przekrwione. Sprawność oczu noworodka jest bardzo niewielka, a ich rozwój trwa przez kilka kolejnych miesięcy. Po narodzinach dziecko widzi znacznie słabiej niż dorosły, a widziany obraz jest zamazany i nieostry, brak też widzenia przestrzennego. Dziecko nie potrafi skupić wzroku, a najwyraźniej widzi przedmioty umieszczone w odległości 20-30 centymetrów od jego twarzy i właśnie tak blisko należy się nad nim pochylić, aby mogło dostrzec twarz mamy. Mimo tak słabego widzenia, dziecko uważnie wpatruje się w twarze ludzi i skupia uwagę na oczach – to poważne spojrzenie pomaga stworzyć więź z opiekunami. Wiele dzieci ma w tym czasie na tyle słabe mięśnie gałek ocznych, że pojawia się zez – najczęściej mijający w ciągu kilku miesięcy.
Rozwój wzroku wspomaga:
Przejście od ciemności, którą dziecko zna z okresu ciąży, do jaskrawo oświetlonej sali porodowej to prawdziwy szok dla oczu i jeśli to tylko możliwe, należy zadbać o to, żeby jasno świecących lamp było jak najmniej, także później – w sali, w której mama odpoczywa z dzieckiem.
Pierwsze półrocze
Oczy stają się coraz sprawniejsze, dziecko zatrzymuje spojrzenie na jasnej plamie światła, odwraca głowę w kierunku ruchu, a między 3. a 4. miesiącem zaczyna rozróżniać rysy bliskich mu osób. Dziecko zaczyna coraz lepiej postrzegać przedmioty znajdujące się dalej – widzi na odległość około 1. metra, z zainteresowaniem ogląda własne dłonie i przedmioty, które ktoś mu podaje, coraz lepiej widzi i rozróżnia barwy. Oko, a raczej mózg, potrzebuje treningu – samo spostrzeżenie i zarejestrowanie obrazu to nie wszystko, konieczna jest jeszcze jego interpretacja, a tego dziecko uczy się przez wiele kolejnych miesięcy.
Rozwój wzroku wspomaga:
Dziecko lepiej widzi duże wzory o wyrazistych konturach i kontrastowych barwach: biel, czerń, później także czerwień – w chwilach, gdy dziecko czuwa, można mu pokazywać tak przygotowane karty (narysowane na białym kartonie czarnym flamastrem linie i figury) lub umieścić w jego pobliżu zabawkę uszytą z odpowiednio dobranych tkanin. Dziecko w wieku 2-4 miesięcy bardzo zainteresują mobile – zabawki powieszone nad nim w takiej odległości, że może obserwować ruch. Początkowo najbardziej interesują je mobile biało-czarne (np. mobile Munari), potem kolorowe (tancerki, ośmiościany, mobile Gobbi, motyle). Zabawki należy powiesić w takiej odległości, aby dziecko je widziało, ale nie mogło na siebie ściągnąć i aby nie musiało odginać głowy do tyłu. Jeśli zabawki są z boku łóżka, należy często zmieniać strony, aby dziecko nie obracało się stale na jeden bok. Pole widzenia dziecka nie powinno też być zbytnio ograniczone, a w czasie aktywności, trzeba dziecku pokazywać otoczenie, aby jego świat nie ograniczał się do łóżeczka i sufitu nad nim.
Rozwój oka u dziecka w wieku 6-12 miesięcy
Dziecko zaczyna dostrzegać przedmioty umieszczone w całym obszarze pola widzenia i podąża za nimi wzrokiem, także wtedy, gdy upadną. Kontroluje wzrokiem ruchy rąk, skupia uwagę na drobnych przedmiotach, które potrafi podnieść. Rozwija się widzenie dwuoczne, a co za tym idzie – spostrzeganie głębi. Lepiej widzi kolory wyraziste, nasycone.
Rozwój wzroku wspomaga:
Dziecko powinno mieć odpowiednie zabawki w zasięgu wzroku i ręki. Zabawki powinny być lekkie, łatwe do chwytania, w intensywnych kolorach, o bogactwie form i faktur. Dziecko jest zafascynowane lustrem i chętnie się w nim przegląda, gdy jest na rękach rodzica, lubi także, jeśli ktoś je nosi (co pozwala mu widzieć świat z innej perspektywy) i pokazuje różne rzeczy nazywając je przy tym i wyjaśniając do czego służą oraz opisując jakie są. Dopóki dziecko nie zacznie samo się przemieszczać, trzeba dbać o to, aby jego otoczenie się zmieniało, bo to dostarcza zmysłom bodźców do rozwoju.
Między 12 a 18 miesiącem życia
Dziecko widzi wszystkie kolory i zaczyna dostrzegać coraz bardziej zróżnicowane odcienie. Wskazuje palcem przedmioty, które chce wziąć do rąk lub te, których nazwę chce usłyszeć jeszcze raz. Zaczyna oceniać odległość dzielącą go od widzianego przedmiotu.
Rozwój wzroku wspomaga:
Nie do przecenienia jest wspólne czytanie z dzieckiem praktycznie od pierwszych chwil – dzieci początkowo uspokaja głos czytającego, z czasem zaczynają uczestniczyć w tym aktywnie. Pierwsze książki powinny mieć wyraziste ilustracje (najlepiej jeśli to są same przedmioty na białym tle), aby dziecko mogło je rozpoznawać bez zbędnych szczegółów (jeśli zawsze widzi obrazek z kogutem na płocie, to uzna płot za część koguta i nie rozpozna go w innym kontekście). Dziecko chętnie też będzie szukać par takich samych obrazków i szukać różnic. Można mu też zaoferować grube kredki i duży arkusz papieru, aby spróbowało samodzielnie bazgrać po nim.
Rozwój zmysłu wzroku od 18 miesiąca do 5 roku życia
Dziecko stopniowo doskonali swe umiejętności w zakresie koordynacji wzrokowo-ruchowej i manipulowania przedmiotami. Ma coraz lepszą pamięć wzrokową i rozpoznaje znajome przedmioty oraz miejsca. Dzieci w wieku przedszkolnym rozpoznają barwy i je nazywają, znają nazwy prostych figur geometrycznych, dostrzegają i nazywają szczegóły na obrazkach, dopasowują i porównują pary skomplikowanych rysunków (także kształtów liter i cyfr). Umieją też dostrzec różnice w wielkości, długości, szerokości oraz posortować przedmioty według określonych cech. Rozwija się wzrokowa orientacja przestrzenna. Pod koniec 5. roku rozwój zmysłu wzroku jest praktycznie zakończony.
Rozwój wzroku wspomaga:
Dziecko chętnie bawi się układankami, takimi jak memo, puzzle, łamigłówki – ich trudność powinna stopniowo rosnąć, aby dziecko mogło pokonywać nowe trudności. W miarę jak rośnie sprawność rąk, dziecko rysuje, wycina, klei i stopniowo przygotowując się do podjęcia trudu czytania i pisania.
Kiedy iść z dzieckiem do okulisty?
Jeżeli:
- oczy dziecka ciągle się poruszają,
- źrenice są nierówne,
- widoczne są różnice w wielkości gałek ocznych,
- w oczach pojawia się wydzielina,
- dziecko nie patrzy na twarze innych, nie skupia wzroku,
- często trze oczy, uciska je piąstkami,
- nie wykazuje umiejętności, które powinny już pojawić się danym wieku: nie odwzajemnia uśmiechu, nie nawiązuje kontaktu wzrokowego, nie skupia wzroku na zabawkach, słabo interesuje się otoczeniem, nie interesuje się obrazkami w książkach,
- rozwój ruchowy jest opóźniony,
- dziecko preferuje patrzenie tylko jednym okiem,
- to czas na konsultacje z lekarzem pediatrą lub okulistą.
Opracowała: redakcja Babyneo.pl