Choć lekarze ginekolodzy i położne od wielu lat grzmią o szkodliwości palenia w okresie ciąży, wciąż wiele kobiet nie daje wiary doniesieniom o szkodliwości tego nałogu dla organizmu rozwijającego się dziecka. Mitem jest, że wystarczy ograniczyć palenie w okresie ciąży- każda dawka nikotyny i substancji smolistych zawartych w papierosach działa na niekorzyść rozwijającego się płodu. Palenie upośledza rozwój niemal wszystkich narządów, a rzucenie palenia przynosi korzyści już w okresie starania się o dziecka- uwolnienie od nałogu znacznie zwiększa szansę na zajście w ciążę.
Palenie w ciąży - statystyki
Mimo dobrze udokumentowanych efektów ubocznych palenia tytoniu, nałóg tytoniowy wciąż pozostaje bardzo popularnym również wśród kobiet ciężarnych. W przeprowadzanych badaniach ankietowych około 15-20% ciężarnych przyznaje się do aktywnego palenia papierosów, około 30% niepalących ciężarnych natomiast jest narażonych na bierne wdychanie dymu. Szacuje się, że w rzeczywistości problem ten jest jeszcze częstszy. Według danych Ośrodka Europejskiego Światowej Organizacji Zdrowia w Polsce ok. 20-30% kobiet pali papierosy w czasie ciąży, a połowa niebędących czynnymi palaczkami narażona jest na bierne wdychanie dymu. Szacuje się, że tylko co trzecia kobieta paląca w Polsce rzuca nałóg w czasie ciąży. Mimo to w Polsce każdego roku rodzi się ponad 100 tys. dzieci, które podczas pierwszych dziewięciu miesięcy życia są narażone na działanie setek niszczących zdrowie związków chemicznych zawartych w dymie tytoniowym.
Skutki palenia w ciąży
Dziecko kobiety palącej papierosy w czasie ciąży rodzi się zwykle mniejsze i bardziej podatne na choroby wieku niemowlęcego i wczesnodziecięcego w porównaniu z dziećmi, których mamy nie palą.
Palenie papierosów przez ciężarną podnosi poziom tlenku węgla i nikotyny we krwi tak u niej, jak i u dziecka. Tlenek węgla powoduje niedotlenienie płodu, ponieważ ma dużo większe powinowactwo do hemoglobiny niż tlen. Nikotyna natomiast, ze względu na właściwości kurczące naczynia, powoduje zmniejszony przepływ krwi w krążeniu matczyno-łożyskowym, prowadząc do hipotrofii płodu (zmniejszonej masy ciała i ogólnych zaburzeń rozwoju narządów), czy przedwczesnego oddzielenia łożyska. Kobiety palące w czasie ciąży zwykle mają niewydolne łożysko, które nie spełnia podstawowych funkcji odżywczych dla płodu. Dostrzeżono związek między liczbą wypalanych papierosów w ciąży a zmniejszoną masą ciała noworodka. U dzieci kobiet palących nawet małe ilości (od 1 do 5 papierosów dziennie) masa ciała ich dzieci jest mniejsza o około 11%. Spotyka się to u 61% noworodków urodzonych przez ciężarne palące
Na rozwój płodu szczególnie niekorzystnie wpływa palenie w okresie dwóch ostatnich miesięcy ciąży. Palenie przez matkę znacznie zwiększa ryzyko wczesnej śmierci noworodka oraz zespołu nagłej śmierci niemowlęcia (SIDS), który jest definiowany jako zgon dziecka między czwartym tygodniem a pierwszym rokiem życia bez uchwytnej przyczyny. SIDS jest trzecią co do częstości przyczyną zgonów dzieci w tej grupie wiekowej. Wystąpienie SIDS związane jest z ilością wypalanych papierosów w obecności dziecka. Paląca tytoń matka w okresie laktacji przekazuje swemu dziecku z pokarmem nikotynę, która wywołuje u dziecka okresy niepokoju, bezsenność, wymioty, biegunki, a także niefizjologiczne przyspieszenie pracy serca i zaburzenia krążenia. Niemowlęta wdychające dym z papierosów wypalanych przez ich rodziców, dwa razy częściej zapadają na poważne choroby układu oddechowego (zapalenia płuc, oskrzeli, górnych dróg oddechowych). Poza tym palenie papierosów przez rodziców w istotny sposób zwiększa ryzyko wystąpienia astmy oskrzelowej u dziecka, a także przewlekłego zapalenia ucha środkowego, szczególnie przed skończonym drugim rokiem życia. Jest ono główną przyczyną głuchoty w wieku dziecięcym. Istnieją także dowody na rozwój zaburzeń neurologicznych i behawioralnych u dzieci narażonych na dym papierosowy, trudności w skupieniu uwagi u dzieci w wieku szkolnym, częstsze problemy z zachowaniem oraz gorsze wyniki w nauce.
Dlaczego palenie w czasie ciąży zwiększa ryzyko poronienia lub porodu przedwczesnego?
Alkaloidy dymu tytoniowego zmniejszają produkcję progesteronu, który odgrywa kluczową rolę w podtrzymaniu ciąży. Ryzyko wystąpienia wczesnych poronień genetycznie zdrowych zarodków u kobiet palących jest 1,5 do 2 razy większe niż u kobiet niepalących. Sugerowanym mechanizmem zwiększonego ogólnego odsetka poronień jest też uszkadzające działanie składników dymu na płód.
Spalanie tytoniu w czasie ciąży jest czynnikiem ryzyka wystąpienia porodu przedwczesnego. Jeden papieros wypalany na dzień przeciętnie prowadzi do skrócenia czasu trwania ciąży o ok. 0,05 tygodnia, co stanowi 3,5 dnia u kobiet wypalających 10 papierosów dziennie. Zaprzestanie palenia w czasie ciąży zmniejsza ryzyko wystąpienia porodu przedwczesnego do obserwowanego u kobiet niepalących.
Bierne palenie w ciąży
Nie tylko aktywne palenie przez ciężarną jest szkodliwe dla rozwijającego się dziecka. Również przebywanie w środowisku osób palących, zwłaszcza domowników, którzy palą przy kobiecie w ciąży naraża ją na szereg komplikacji zdrowotnych.
Chcąc jak najlepiej zadbać o zdrowie przyszłej mamy, jej bliscy powinni unikać palenia w otoczeniu ciężarnej, a sama kobieta w ciąży nie powinna długo przebywać w miejscach, gdzie może być narażona na stałą ekspozycję na dym tytoniowy, jak przedziały dla palących czy zadymione pomieszczenia.
Palenie w połogu
Połóg to okres, w którym w organizmie kobiety dochodzi do wielu zmian adaptacyjnych mających przywrócić jej ciało do stanu sprzed ciąży, zarówno pod względem hormonalnym, jak i anatomicznym. Gojenie się ran poporodowych ( zarówno tych po porodzie naturalnym, jak i cesarskim cięciu) wymaga dobrego odżywienia tkanek i właściwego ich zaopatrzenia w tlen. Niestety u osób palących większość ran goi się gorzej i częściej dochodzi do powikłań w procesie gojenia (rozejście się szwów, powikłania miejscowe w postaci nadkażeń, powstawanie większych blizn i bliznowców).
Palenie w okresie karmienia wpływa również na młody organizm. Nikotyna przechodzi do mleka powodując u dziecka występowanie okresów niepokoju, bezsenności, wymiotów, biegunek, a także niefizjologicznego przyspieszenia pracy serca i zaburzeń krążenia.
Kiedy najlepiej rzucić palenie?
Optymalnym czasem na rzucenie palenia jest moment rozpoczęcia starań o zajście w ciążę- jeśli przyszli rodzice wyjdą wówczas z nałogu, znacznie zwiększają swoje szanse na poczęcie potomka. Bezwzględnym momentem, kiedy należy rzucić palenie jest otrzymanie informacji o zajściu w ciążę, najczęściej poprzez wykonanie domowego testu ciążowego. Zaprzestanie palenia w pierwszym trymestrze ciąży zmniejsza ryzyko niskiej wagi urodzeniowej u dziecka, wcześniactwa, krwawień podczas ciąży lub urodzenia martwego płodu. Odpowiednio wczesne rzucenia palenia sprawi, że ryzyko będzie podobne jak u kobiet nigdy nie palących. Nawet jeśli kobieta paliła całą ciążę, rzucenie nałogu nawet w trzydziestym tygodniu ciąży też się opłaca - istnieje szansa na wyrównanie przez dziecko swojej wagi urodzeniowej.
Często powtarzanym mitem jest, że rzucenie palenia (szczególnie jeśli kobieta wypalała ponad 10 papierosów/dobę) w okresie ciąży jest zbyt dużym stresem dla organizmu i należy je tylko ograniczyć. Nawet niewielka ilość wypalanych papierosów wpływa niekorzystnie na płód i nierzadko komplikuje przebieg ciąży. Nie istnieją żadne medyczne dane uzasadniające twierdzenie o szkodliwości wychodzenia z nałogu w okresie ciąży. Należy jednak pamiętać, że rzucenie palenia w ciąży nie powinno odbywać się z pomocą gum lub plastrów zawierających nikotynę- one także są przeciwwskazane w tym okresie. Ciężarne nie powinny też korzystać z e-papierosów, nie są one bezpieczniejsze od tradycyjnego palenia, a co więcej, z uwagi na krótki czas dostępności na rynku nie są znane skutki ich długofalowego użytkowania, szczególnie w kontekście rozwijającego się organizmu.