Wpływ diety na układ odpornościowy

Dobrze zbilansowana dieta jest jednym z kluczowych zachowań zdrowotnych, odgrywających ważną funkcję we wspomaganiu pracy układy odpornościowego. Badania naukowe dowiodły, że niedobór odpowiednich składników odżywczych w diecie wpływa na pogorszenie odpowiedzi immunologicznej, co determinuje powstawanie chorób. Natomiast prawidłowe odżywianie dostarcza organizmowi odpowiednią ilość niezbędnych do funkcjonowania i bycia zdrowym związków, tj. np. kwasy tłuszczowe z szeregu n-3, witaminy: A, D, C, kwas foliowy, żelazo oraz cynk. Składniki te wspierają odporność organizmu, w związku z czym powinny być dostarczane organizmowi w codziennej diecie. Zalecenia co do wyboru produktów spożywczych, zawierających w swoim składzie duże ilości elementów odżywczych, odnaleźć można w harwardzkiej piramidzie zdrowego żywienia z 2005. Niniejsza praca skupia się na znaczeniu diety we wspieraniu pracy układu odpornościowego człowieka.

Działania jednostki podejmowane intencjonalnie w celu utrwalenia bądź podnoszenia potencjału zdrowia, niezależnie od ich skuteczności, należą do zachowań zdrowotnych. Okazuje się jednak, iż w życiu codziennym, poza zachowaniami intencjonalnymi, ludzie podejmują także inne formy aktywności, które mają wpływ na stan ich zdrowia pomimo tego, że nie towarzyszą im żadne uświadomione zamiary. W tym przypadku są to tzw. zachowania związane ze zdrowiem, których skutki mogą być zarówno pozytywne, jak i negatywne. Zachowania negatywne zagrażają zdrowiu lub stwarzają ryzyko zagrożenia zdrowia (tzw. zachowania ryzykowne). Prowadzenie zaś prozdrowotnego trybu życia polega na realizacji celowych działań, które nakierowane są na zdrowie i eliminują zachowania jemu zagrażające ⁽⁹⁾.

Prozdrowotny styl życia polega na podejmowaniu przez jednostki lub grupy społeczne zachowań o istotnym znaczeniu dla stanu ich zdrowia. Zachowania zdrowotne są nawykami, zwyczajami, czynnościami i postawami, ale także wartościami uznawanymi przez członków określonego społeczeństwa, odnoszącymi się do dziedziny zdrowia. Spośród przykładowych zachowań zdrowotnych wymienia się: regularną aktywność fizyczną, unikanie odżywek (tj. np. palenie papierosów, spożywanie alkoholu), odpowiednią ilość snu i umiejętność radzenia sobie ze stresem ⁽¹⁰⁾. Niebagatelną rolę w utrzymaniu dobrej kondycji fizycznej i psychicznej człowieka odgrywa jednak jeszcze jedno zachowanie, a mianowicie zdrowe odżywianie, tj. racjonalnie zbilansowana dieta ⁽⁴⁾. Badania naukowe dowiodły bowiem, że niedobór odpowiednich składników odżywczych w diecie stanowi potencjalny czynnik zaburzający odpowiedź immunologiczną organizmu, co sprzyja powstawaniu różnych chorób ⁽⁶⁾.

Prawidłowo zbilansowane odżywianie odgrywa bardzo ważną rolę w organizmie człowieka, bowiem dostarcza mu odpowiednią ilość niezbędnych do funkcjonowania i bycia zdrowym składników ⁽¹⁰⁾. Składniki te, tj. białka, tłuszcze, węglowodany, witaminy oraz minerały, stanowią bezcenne dla organizmu źródło energii oraz pozwalają na utrzymanie prawidłowości tkankowej i umożliwiają zwalczanie infekcji (zapobiegają rozwojowi chorób). Właściwe żywienie ma istotny wpływ na  poprawę stanu ogólnego ludzi, w tym także u osób chorych ⁽¹⁴⁾.

Badania naukowe dowiodły, że dzienna wartość energetyczna pożywienia w całości powinna odpowiadać zapotrzebowaniu organizmu ludzkiego. Okazuje się bowiem, iż w efekcie spożywania za małej ilości pokarmu po pewnym czasie dochodzi do znacznego osłabienia organizmu, ale również do niekontrolowanego spadku masy ciała (jest to tzw. ujemny bilans energetyczny). Z drugiej strony jednak nadmierna wartość energetyczna pożywienia inicjuje rozwój nadwagi i otyłości (jest tzw. dodatni bilans energetyczny). Prawidłowo zestawiona dieta oraz ćwiczenia fizyczne odgrywają zatem kluczową rolę w utrzymaniu dobrego ogólnego stanu zdrowia człowieka. Oddziałują one pozytywnie na układ sercowo-krążeniowy, mięśniowy i układ odpornościowy człowieka ^{(1, 6)}.

Człowiek powinien zjadać pięć posiłków dziennie o ustalonych,  regularnych porach. Ilości oraz rodzaje produktów, istotnych dla utrzymania zdrowia, przedstawia choćby harwardzka piramida zdrowego żywienia z 2005 roku ⁽¹⁰⁾.

Harwardzka piramida zdrowego żywienia została utworzona w 2005 r. U jej podstawy widnieje aktywność fizyczna oraz kontrola wagi. Twórcy tej piramidy uznali, że uprawianie sportu oraz utrzymanie prawidłowej masy ciała wspomagają zdrowie społeczeństwa. Kolejnymi ważnymi elementami w piramidzie, a zamieszczonymi nad aktywnością fizyczną, są warzywa i owoce, zdrowe oleje, do których należą oliwa z oliwek, olej ze słonecznika, z rzepaku i soi, ale również orzechy i margaryny bez kwasów tłuszczowych trans oraz zboża z pełnego przemiału (pełnoziarnisty makaron i pieczywo oraz brązowy ryż). To właśnie w piramidzie harwardzkiej po raz pierwszy rozdzielono tłuszcze, zaś wybrane ulokowano bliżej podstawy. Doszło do wyraźnego wyodrębnienia zdrowych tłuszczy i olejów. W piramidzie pokazano, że istotnymi źródłami zdrowych tłuszczy nienasyconych są: oliwa z oliwek, olej rzepakowy, sojowy, kukurydziany, arachidowy i słonecznikowy oraz orzechy, nasiona, tłuste ryby i awokado. Badania naukowe dowiodły bowiem, iż spożywanie zdrowych tłuszczy wpływa na poprawę poziomu cholesterolu, co pozytywnie oddziałuje m.in. na pracę serca.

Piramida harwardzka  rozdziela także produkty mięsne na grupy, tj.: drób, ryby, jaja i czerwone mięso. Produkty wymienione jako pierwsze należy codziennie spożywać. Nie zaleca się zaś jedzenia czerwonego mięsa, masła, makaronu, białego pieczywa, ryżu i ziemniaków. Na „czarnej liście” znalazły się również słodkie napoje, słodycze oraz sól. Warto zauważyć, iż z boku piramidy zilustrowano suplementy diety oraz alkohol. Zgodnie z wytycznymi harwardzkiej piramidy alkohol nie jest produktem wskazanym dla wszystkich, jednakże można go spożywać sporadycznie. Natomiast suplementy diety w piramidzie to przede wszystkim witamina D i calcium ⁽²⁾.

 

Układ odpornościowy wykazuje potencjalne możliwości w kierunku skutecznej kontroli infekcji, co może ograniczać niszczycielski wpływ patogenów na organizm gospodarza ⁽¹⁵⁾.  Spośród kluczowych składników odżywczych, mających wpływ na jego sprawność, wymienia się m.in.: kwasy tłuszczowe z szeregu n-3, witaminy: A, D, C, kwas foliowy, żelazo oraz cynk.

Kwasy tłuszczowe z szeregu n-3 (należące do wielonienasyconych kwasów tłuszczowych WNKT) wpływają na zahamowanie syntezy mediatorów (tj. przekaźników) procesu zapalnego. Dieta bogata w WNKT n-3 usprawnia pracę układu odpornościowego ⁽¹¹⁾, zaś podstawowym ich źródłem jest tłuszcz, który pochodzi z ryb i zwierząt morskich ⁽⁸⁾.

Witaminy A oddziałują na funkcjonowanie tzw. odporności wrodzonej oraz na mechanizmy odporności nabytej (swoistej). Uniemożliwiają one zatem swobodne zakażanie organizmu ^{(11, 12)}. Podstawowym źródłem pokarmowym witamin A są: margaryny witaminizowane, masło, twaróg tłusty, jaja, podroby i ryby - głównie śledzie, sardynki oraz tuńczyk ⁽⁶⁾.

Większość komórek organizmu, w tym komórek układu immunologicznego, posiada receptory dla witaminy D. Zatem witamina ta stwarza możliwość modulowania odpowiedzi ze strony organizmu. Aktywne formy witaminy D osłabiają prezentację antygenów (tj. obcych cząstek), a ponadto wpływają na wydzielanie w organizmie substancji antybakteryjnych ⁽¹¹⁾. Witamina ta powstaje przede wszystkim dzięki syntezie w skórze, pod wpływem działania promieniowania ultrafioletowego. Jej kolejnym źródłem jest zaś pożywienie, tj.: ryby (śledź, dorsz, łosoś, makrela, węgorz), masło, mleko, żółtko jaja, soja i mleko sojowe ⁽¹³⁾.

Witamina C, dzięki właściwościom antyoksydacyjnym (tj. przeciwutleniającym), wspiera układ odpornościowy i mobilizuje jego komórki do działania ⁽¹¹⁾. Występuje ona w świeżych owocach i warzywach, ale także w wytworzonych z nich przetworach – sokach i nektarach owocowych ⁽⁷⁾.

Kwas foliowy wspomaga utrzymanie stabilności DNA (tj. nośnika informacji genetycznej) limfocytów (tj. ważnych komórek układu immunologicznego) ⁽¹¹⁾. Najwięcej folianów występuje w surowych lub krótko gotowanych warzywach liściowych (np. w brokułach, brukselkach, szpinaku, sałacie). Ponadto związek ten jest składnikiem nasion roślin strączkowych (np. grochu, fasoli),  drożdży, pełnych ziaren zbóż, kiełków pszenicy, ale także warzyw i owoców ⁽³⁾.

Żelazo oddziałuje na dojrzewanie, aktywację i proliferację (tj. namnażanie) limfocytów, które niezbędną ilość tego pierwiastka czerpią ze specjalnego białka, transportującego żelazo (tzw. transferryny) ⁽¹¹⁾. Produktami o najwyższej zawartości żelaza są: mięso, ryby oraz owoce morza ⁽⁵⁾.

Natomiast cynk wpływa m.in. na produkcję, dojrzewanie i aktywność leukocytów ⁽¹¹⁾. Podstawowym źródłem cynku w pożywieniu są produkty zbożowe, wędliny, mięso i ryby ⁽¹⁶⁾.

Wykazano, że niedożywienie organizmu niekorzystnie oddziałuje na ogólne funkcjonowanie układu odpornościowego. Ponadto okazało się, że skutki nieprawidłowej diety (nieobfitującej w kluczowe składniki odżywcze) mogą być odległe, a najczęściej ujawniają się one u osób starszych. Od lat prowadzone są badania nad wpływem składników pokarmowych na układ odpornościowy. Potwierdzają one tezę, iż dieta w istotny sposób oddziałuje na stan zdrowia ludzi ⁽⁶⁾.

Dieta oddziałuje na pracę układu odpornościowego. Spożywanie produktów, obfitych w kwasy tłuszczowe z szeregu n-3, witaminy: A, D, C, kwas foliowy, żelazo oraz cynk wpływa na regulację, rozwój oraz funkcjonowanie różnych komórek układu immunologicznego. Składniki odżywcze zmniejszają ryzyko zachorowania, ale także ułatwiają leczenie części chorób. Odpowiednio zbilansowana dieta wpływa więc na poprawę ogólnej kondycji człowieka. Jaka jest więc konkluzja? Otóż warto zadbać o swoje zdrowie, włączając w codzienny jadłospis takie produkty, w których składzie znajdują się jak największe ilości substancji odżywczych.