Higiena intymna w ciąży
Ciąża to okres w życiu kobiety, w którym jej organizm zmienia się tak dynamicznie, jak nigdy przedtem. Burza hormonalna zachodząca w ciele wpływa na prawie wszystkie aspekty codziennego funkcjonowania- między innymi może dochodzić do zaburzeń równowagi fizjologicznej w okolicach intymnych i pojawiania się uciążliwych infekcji. Ciąża to czas, kiedy szczególnie często pojawiają się zakażenia grzybicze, nawet u kobiet, którym dotychczas te dolegliwości były zupełnie obce. Jak radzić sobie z higieną intymną w ciąży i kiedy należy bezwzględnie skontaktować się z ginekologiem?Jakie zmiany czekają mnie w ciąży?
Środowisko pochwy oraz zewnętrzne narządy płciowe kobiety to strefa bardzo delikatna i wrażliwa, dlatego łatwo może tam dojść do zaburzeń flory bakteryjnej. Na prawidłową mikroflorę pochwy składają się w ok. 95% różne szczepy tlenowych Gram-dodatnich pałeczek kwasu mlekowego – Lactobacillus (L. acidophilus, L. brevies, L. crispatus, L. jensenii, L. fermentum, L. plantarum, L. casei, L. gasseri ) oraz w około 5% inne bakterie tlenowe i beztlenowe. Prawidłowy stosunek bakterii tlenowych do beztlenowych to minimum 5 : 2. Pałeczki kwasu mlekowego poprzez wytwarzanie kwasu mlekowego (metabolit wytwarzany z glikogenu zmagazynowanego w ścianie pochwy pod wpływem estrogenów) zapewniają odpowiednio niskie pH (3,8-4,5) pochwy, wytwarzają bakteriocyny (laktacyna, acidolina) i nadtlenek wodoru, współzawodniczą o składniki odżywcze oraz stymulują układ odpornościowy kobiety, zapobiegając nadmiernemu namnażaniu się innych drobnoustrojów chorobotwórczych.Pod wpływem działania hormonów ciążowych odczyn pH pochwy zmienia się z kwaśnego od 3,8 – 4,4 na pH bardziej zasadowe. PH powyżej 4,5 sprzyja namnażaniu się bakterii chorobotwórczych, a tym samym powstawaniu przewlekłych infekcji. Ryzyko intymnych infekcji bakteryjnych lub grzybiczych znacznie wzrasta, gdy kobieta ma cukrzycę, cukrzycę ciążową lub stosuje antybiotykoterapię. Innym czynnikiem ryzyka jest także korzystanie z basenów, publicznych natrysków, toalet oraz wysoka temperatura i wilgotność, która sprzyja namnażaniu drobnoustrojów.
Jak prawidłowo dbać o higienę intymną w ciąży?
O ochronę delikatnych okolic intymnych oraz zapewnienie prawidłowego pH warunkującego właściwe środowisko najłatwiej zadbać stosując specjalistyczne produkty do higieny okolic intymnych- niektóre z nich są nawet specjalnie dedykowane kobietom w ciąży. Nie jest to jednak wymóg niezbędny- ważne, by wybrany przez nas płyn wolny był od silnie pieniących się dodatków, jak SLS, SLES, barwników i substancji zapachowych, które często mają działanie drażniące. Idealny płyny do higieny intymnej posiada kwaśne pH- najczęściej dzięki obecności kwasu mlekowego. Niektóre źródła utrzymują, że zastosowanie specjalistycznych płynów nie jest konieczne- można z powodzeniem zastąpić je prostym szarym mydłem lub mydłem dziecięcym o jak najprostszym składzie- jest to również dopuszczalne, jeśli ciężarna dobrze je toleruje. Zalecane jest podmywanie się dwa razy dziennie, a po prysznicu lub kąpieli osuszenie okolic intymnych delikatnym ręcznikiem stosowanym tylko do tego celu. Warto również pozbyć się gąbek i myjek, które mogą być siedliskiem patogenów chorobotwórczych. Należy również zachowywać właściwy kierunek mycia- od przodu do tyłu, by nie przenosić bakterii kałowych w okolice przedsionka pochwy.Poza właściwym preparatem myjącym i techniką mycia ważne jest też unikanie bielizny nieprzepuszczającej powietrza lub mogącej powodować otarcia będące wrotami infekcji. Z tego powodu nie zaleca się noszenia na co dzień stringów lub bielizny wykonanej ze sztucznych materiałów- lepiej sprawdzi się dobrej jakości bawełna pozbawiona uciskających szwów czy niewygodnych gumek. Jeśli w czasie ciąży istnieje konieczność stosowania wkładek, należy je często zmieniać ( co 2 godziny). Nasiąknięta wydzieliną wkładka sprzyja powstawaniu infekcji. Lepszym wyborem dla kobiety ciężarnej są również wkładki bez substancji zapachowych i innych czynników drażniących.
Rodzaje infekcji intymnych w ciąży
Najczęstszym rodzaje infekcji intymnej u ciężarnych są zakażenia drożdzakowe. Wśród kobiet nie będących w ciąży diagnozuje się infekcje drożdżakami w ok. 25% przypadków, natomiast u kobiet ciężarnych wartość ta może sięgać nawet 45%. Pierwszym symptomem zwiastującym zakażenie bywa świąd okolic intymnych, zaczerwienienie czy dyskomfort w czasie współżycia. Infekcjom grzybiczym towarzyszą również obfite upławy zwykle barwy białawo-żółtej i serowatej konsystencji.Zmniejszenie ilości pałeczek Lactobacillus na rzecz innych bakterii, głównie beztlenowych takich jak Gardnerella vaginalis, Bacteroides, Mobiluncus, Staphylococcus epidermidis, Streptococcus, Peptostreptococcus, Prevotella, a także mykoplazm (Mycoplasma hominis, M. genitalium) i Ureaplasma urealyticum doprowadza do rozwoju stanu zapalnego w pochwie. Wszystkie te drobnoustroje są bowiem potencjalnie patogenne, jeśli ich populacja ulega znacznemu (nawet 1000-krotnemu) zwiększeniu. W zakażeniach dochodzi do znacznego wzrostu liczby bakterii i stanu, w którym bakterie tlenowe stanowić mogą poniżej 10% flory bakteryjnej pochwy. Zakażenia bakteryjne przebiegają nieco odmiennie od zakażeń grzybiczych, choć diagnostyka na podstawie samych objawów może być zawodna. Upławy w zakażeniach bakteryjnych mogą być mniej obfite, ale częściej wydzielają nieprzyjemny zapach, mają barwę białawo-szarą. Rzadziej pojawia się również wyraźny świąd okolic intymnych.
U ciężarnych może pojawić się również zakażenie rzęsistkiem pochwowym- pierwotniakiem o szczególnym powinowactwie do okolic intymnych. Infekcje nim wywołane często przypominają zakażenia bakteryjne- upławy bywają szarozielone lub żółto-zielone, zwykle są obfite i o nieprzyjemnej woni. Częściej niż w infekcjach bakteryjnych pojawia się również świąd i dyskomfort okolic przedsionka pochwy i krocza.
Czym może grozić nieleczona infekcja w ciąży?
Kobiety, u których wystąpiła infekcja intymna w okresie ciąży, narażone są na większe ryzyko wystąpienia przedwczesnego pęknięcia pęcherza płodowego, przedwczesnego uruchomienia czynności porodowych i przedwczesnego porodu. Zakażenia powodują również zwiększenie ryzyka gorączki około- i poporodowej. Jednym z niebezpieczniejszych zakażeń w okresie ciąży jest infekcja bakteryjna o etiologii Chlamydia trachomatis- U kobiet w ciąży nieleczone zakażenie Chlamydia może być przyczyną porodu przedwczesnego, a po porodzie (wskutek przeniesienia bakterii) wywołać u noworodka poważne choroby, w tym zapalenie płuc i zapalenie spojówek.Niepokojące objawy, jak pojawienie się upławów o nieprzyjemnych zapachu lub nietypowym wyglądzie, świąd okolic intymnych, pieczenie czy zaczerwienienie należy zawsze zgłaszać lekarzowi prowadzącemu ciążę. Infekcje w początkowym stadium są zwykle niegroźne i łatwe do wyleczenia ( w czasie ciąży stosowane są najczęściej preparaty miejscowe: globulki lub maści), a odpowiednio wcześnie wdrożone leczenie minimalizuje niemal do zera ryzyko dla rozwijającego się płodu. Stanowczo przeciwwskazane jest wykonywanie płukania dróg intymnych środkami o działaniu potencjalnie odkażającym (również ziołami) bez zaleceń lekarskich. Po zakończeniu leczenia warto zadbać o przywrócenie prawidłowej flory okolic intymnych poprzez stosowanie probiotyków ginekologicznych- są to gotowe preparaty zawierające bakterie z grupy Lactobacillus, w postaci dopochwowej. W niektórych przypadkach nawracających zakażeń intymnych konieczne bywa również leczenie partnera seksualnego kobiety, nawet jeśli on sam jest tylko bezobjawowym nosicielem.
Polskie Towarzystwo Ginekologiczne zaleca comiesięczne (przy każdej wizycie profilaktycznej w czasie ciąży) badanie kwasowości wydzieliny z pochwy (pH). Zwykle odbywa się to w czasie tradycyjnego badania ginekologicznego, przy użyciu paska pHmetrycznego. Wynik badania jest dostępny po chwili.
W rozporządzeniu ministra zdrowia z 2010 roku w zalecanych świadczeniach profilaktycznych wymienia się tzw. badanie czystości pochwy trzykrotnie, do 10 tygodnia ciąży, w 15–20 tygodniu ciąży i 33–37 tygodniu ciąży. Odpowiednio wczesne wykrycie infekcji pozwala na jak najszybsze rozpoczęcie leczenia i ograniczenie możliwych negatywnych skutków zakażenia.
Opracowała: lek. Sylwia Ziółkowska