Badanie w kierunku GBS w ciąży – czemu służy?

Badanie w kierunku GBS w ciąży – czemu służy?

GBS to skrót pochodzący  od pierwszych liter angielskiej nazwy bakterii Group B Streptococcus, tym skrótem oznacza się gatunek bakterii Streptococcus agalactiae należący do paciorkowców beta-hemolizujących grupy B.
Jest to bakteria, której obecność stwierdza się w pochwie i/lub odbytnicy u co piątej kobiety ciężarnej. U niektórych kobiet może powodować zakażenie układu moczowego w ciąży objawiające się częstym oddawaniem moczu, pieczeniem podczas oddawania moczu lub krwiomoczem. Jednak w większości przypadków jej obecność nie jest związana z żadnymi dolegliwościami – stąd każda kobieta ciężarna pomiędzy 35 a 37 tygodniem ciąży powinna być zbadana w kierunku tzw. nosicielstwa GBS. Brak profilaktyki wiąże się z ryzykiem kolonizacji (zasiedlenia przez bakterię) przewodu pokarmowego i dróg oddechowych noworodka, co może prowadzić do ciężkiej choroby po urodzeniu.


W jaki sposób przeprowadza się badanie w kierunku GBS?

Badanie w kierunku GBS polega na pobraniu wymazu z pochwy i odbytnicy kobiety ciężarnej i jest wykonywane pomiędzy 35 a 37 tygodniem ciąży.
Badanie przeprowadza lekarz ginekolog-położnik umieszczając wymazówkę w pochwie oraz w odbytnicy. Wymazówka przypomina swoim wyglądem długi patyczek do czyszczenia uszu, a samo pobranie materiału do badania w tej sposób nie jest bolesne. Następnie materiał przesyłany jest do laboratorium, gdzie prowadzi się hodowlę mającą na celu sprawdzenie obecności w materiale paciorkowców grupy B.
Jeśli kobieta jest uczulona na penicylinę (tzn. w przeszłości wystąpiła reakcja uczuleniowa na ten tek objawiająca się wysypką, dusznością, utratą przytomności), laboratorium w przypadku stwierdzenia GBS dodatkowo określa, czy inne niż penicylina antybiotyki skutecznie zwalczają bakterię.


Co zrobić w przypadku, gdy badanie wykaże obecność GBS?

Gdy wynik badania będzie dodani, oznacza to, że gdy poród się rozpocznie powinna być rozpoczęta profilaktyka polegająca na podaniu antybiotyku matce, co zapobiegnie zakażeniu noworodka.
W praktyce oznacza to, że nie leczy się paciorkowca od razu po stwierdzeniu dodatniego wyniku badania. Przeprowadzone badania naukowe pokazały, że takie postępowanie nie jest skuteczne, ponieważ zakażenie zwykle nawraca jeszcze przed porodem.
Najważniejsze jest, aby sprawdzić, czy informacja na temat wyniku badania została wpisana do karty ciąży, ponieważ zawarte tam informacje stanowią ważną informację dla lekarzy prowadzących poród.


Co zrobić, gdy badania z jakiejś przyczyny nie wykonano lub nieznany jest jego wynik?

W takim przypadku antybiotyk podawany jest tylko wówczas, gdy występuje chociaż 1 z poniższych warunków:
- poród odbywa się przed 37 tygodniem ciąży;
- u kobiety rodzącej występuje gorączka (powyżej 38°)
- czas od pęknięcia błon płodowych do rozpoczęcia porodu wynosi powyżej 18 godzin .

W pozostałych przypadkach profilaktyka nie jest wymagana.

Czy w przypadku gdy rozwiązanie zaplanowano poprzez cięcie cesarskie, również konieczne jest oznaczenie GBS, a w razie otrzymania wyniku dodatniego - profilaktyka ?

Tak. Niezależnie  od tego czy poród odbędzie się siłami natury, czy drogą cięcia cesarskiego istnieje możliwość zakażenia noworodka, dlatego profilaktyka jest niezbędna w obu przypadkach.


Inne wskazania do zastosowania profilaktyki GBS

Poza opisanym powyżej wskazaniem – tzn. dodatnim wynikiem posiewu w kierunku GBS z pochwy i/lub odbytnicy istnieje kilka dodatkowych wskazań do zastosowania profilaktyki antybiotykowej.
Należą do nich:
- wykazanie obecności GBS w posiewie moczu wykonanym w I, II lub III trymestrze ciąży;
-zakażenie noworodka GBS w poprzedniej ciąży;
-poród przedwczesny, który rozpoczął się przed 35-37 tyg. ciąży, jeszcze przed planowanym oznaczeniem GBS.

Profilaktyka powinna być rozpoczęta niezwłocznie po przyjęciu kobiety do porodu. Rekomendowanymi antybiotykami pierwszego wyboru są penicylina G lub ampicylina. Antybiotyki są podawane w powtarzanych dawkach co 4 godziny, aż do zakończenia porodu. W przypadku, gdy kobieta jest uczulona na antybiotyki z grupy penicylin, powinna o tym poinformować lekarza lub położną. Wówczas istnieje możliwość zastosowania antybiotyków alternatywnych.


Czynniki predysponujące do kolonizacji GBS

Wśród czynników, które sprzyjają kolonizacji GBS wymienia się przede wszystkim stwierdzenie obecności bakterii w poprzedniej/poprzednich ciążach. Ocenia się, że u 1/3 kobiet które uprzednio miały dodatnie badanie w kierunku GBS, problem powróci w kolejnych ciążach. Wśród innych czynników ryzyka wymienia się m.in. nadwagę i otyłość, rasę czarną, starszy wiek. Niektóre badania sugerują ponadto, że zakażenie może pojawiać się częściej u kobiet pracujących w „służbie zdrowia”.

Czy można zapobiec kolonizacji GBS podczas ciąży?
Niestety, jak dotąd nie opracowano szczepionki, która zapobiegałaby kolonizacji GBS w ciąży, a co za tym idzie okołoporodowym zakażeniom noworodków.

Czy po porodzie noworodek będzie miał wykonywaną diagnostykę w kierunku możliwego  zakażenia?

Noworodek, u którego matki stosowano pełną profilaktykę okołoporodową bezpośrednio po porodzie wymaga zwykle  jedynie obserwacji (24-48h). Dodatkowe badania mogą być zlecone przez lekarza, gdy wystąpią oznaki zakażenia u noworodka, profilaktykę rozpoczęto później niż 4 godziny przed porodem, urodził się wcześniak
W jaki sposób dochodzi do zakażenia noworodka?
Do zakażenia noworodka najczęściej dochodzi podczas porodu. Po pęknięciu błon płodowych paciorkowce „wędrują” w górę kanału rodnego przemieszczając się przez szyjkę macicy, do jamy macicy i płynu owodniowego. Następnie paciorkowce kolonizują przewód pokarmowy i układ oddechowy noworodka. Ta droga zakażenia niesie ze sobą największe ryzyko wystąpienia poważnego zakażenia u noworodka.
Do zakażenia może dojść również podczas przechodzenia noworodka przez kanał rodny. Jednak w tym przypadku konsekwencje ograniczają się często do przejścia bakterii na skórę i błony śluzowe dziecka, a objawy ogólne rozwijają się rzadko.

Jakie są konsekwencje zakażenia noworodka paciorkowcem grupy B ?

Zwykle zakażenie okołoporodowe rozwija się w pierwszym tygodniu życia. Ryzyko przeniesienia zakażenia na noworodka, w przypadku niezastosowania profilaktyki okołoporodowej ocenia się na 70%. Zakażenia wywołane przez GBS występują z częstością 2-4 przypadki na 1000 żywo urodzonych noworodków.
 Najczęstszymi postaciami zakażenia są infekcja układu oddechowego i sepsa. Nieco rzadziej występuje zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. W każdym z wymienionych przypadków stan dziecka jest ciężki i wymaga ono leczenia w oddziale neonatologicznym.
Czy GBS może być niebezpieczny również dla samej kobiety ciężarnej/rodzącej?

W czasie ciąży zakażenie przebiega w większości przypadków bezobjawowo. W niektórych przypadkach GBS są odpowiedzialne za zakażenie układu moczowego. Podczas porodu i w okresie połogowym możliwe jest wystąpienie powikłań takich jak: zapalenie błon płodowych, zapalenie błony śluzowej macicy, posocznica, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Jednak powikłania te występują znacznie rzadziej niż zakażenia noworodków, a przy stosowaniu profilaktyki ryzyko ich wystąpienia jest bardzo niskie.


Opracowała: lek. Martyna Musik

Następny artykuł: Kalendarz badań u dzieci