Czterolatek imponuje nie tylko ogromną sprawnością fizyczną, ale również coraz lepszą pamięcią, umiejętnością logicznego myślenia i kojarzenia faktów, bujną (czasem aż za bardzo) wyobraźnią, spotrzegawczością i dociekliwością. Rodzice muszą się jednak przygotować, że ponownie mogą pojawić się trudne zachowania związane z kolejnym okresem buntu.
Rozwój fizyczny czterolatka
Czterolatek jest pełen energii, uwielbia biegać, wspinać się, skakać. To właśnie umiejętność skakania bardzo rozwinęła się w ostatnich miesiącach. Dziecko potrafi podskoczyć w miejscu na jednej nodze, skacze z kanapy na podłogę na obie nogi, nie przewracając się, skacze również do przodu ze złączonymi nóżkami. Umie już schodzić i wchodzić po schodach, naprzemiennie stawiając stopy. Ruchy jego ciała są bardziej skoordynowane, mają w sobie mniej przypadku i chaotyczności, a więcej samokontroli i gracji. Biegnąc, potrafi zatrzymać się w miejscu na nasz sygnał, a następnie znowu ruszyć w pogoń. Wykonuje szybkie zwroty. Chętnie bawi się piłką. Rzuca ją coraz celniej i na coraz większe odległości. Może już umieć chwycić ją w obie ręce, gdy zostanie rzucona w jego kierunku – choć ta umiejętność wymaga jeszcze doskonalenia. Czterolatek może już rozpocząć przygodę z bardziej „dorosłą” wersją rowerka – z doczepianymi bocznymi kółkami lub drążkiem. Dobrze rozwinięty zmysł równowagi pozwala mu także eksperymentować z dwukołową hulajnogą. Na drabince na placu zabaw dziecko robi akrobacje, przyprawiające rodzica o gęsią skórkę. Może już umieć skoordynować ruchy tułowia i nóg, aby wprawić w ruch huśtawkę, ale zwykle umiejętność tę opanowują nieco starsze maluchy.
W dalszym ciągu rozwija się zręczność palców i dłoni. Czterolatek zapina i odpina guziki, potrafi się rozebrać i ubrać. Całkiem sprawnie posługuje się nożyczkami. Może już umieć posmarować masłem kromkę chleba.
Rozwój emocjonalno-intelektualny 4 latka
Rodzice dziecka w wieku czterech lat mogą odnieść wrażenie, że... cofnęli się dwa lata wstecz. Ponownie może bowiem pojawić się okres buntu, który charakteryzuje się m.in. napadami złości nieraz połączonymi z niszczeniem zabawek oraz kopaniem i biciem, niesłuchaniem poleceń, powtarzaniem wulgarnych słów, kierowaniem do rodziców raniących słów takich jak „nie lubię cię!”. Czterolatek dość często mija się z prawdą, a winę za popełnione psoty zrzucać może na... wyimaginowanego przyjaciela, który nie pełni już tylko roli pocieszyciela, ale właśnie postaci, na którą przenieść można odpowiedzialność za przewinienia. Dziecko swoim zachowaniem testuje granice rodziców, chce zwrócić na siebie ich uwagę. Z jednej strony odczuwa ogromną potrzebę poznawania świata i podejmowania coraz większego ryzyka, z drugiej – zdaje sobie sprawę ze swojej zależności od rodziców. Do tego dołącza się niezwykle bujna wyobraźnia czteroletniego szkraba. Można wręcz odnieść wrażenie, że rzeczywistość miesza się u niego z fantazją. Pojawia się tzw. myślenie magiczne – dziecko kreuje świat, w którym wszystko jest możliwe, a ono samo posiada nadprzyrodzone moce. Ta rozbudzona wyobraźnia odpowiada również za to, że dziecko uwielbia bawić się w udawanie – z łatwością wciela się w postać policjanta, księżniczki czy ulubionego superbohatera. Mogą pojawić się różnego rodzaju lęki, np. przed potworem mieszkającym w szafie.
Chętnie angażuje się w zabawy grupowe z innymi dziećmi, rozumie zasady gier, choć nie zawsze potrafi poradzić sobie z porażką. Brzdące w tym wieku mogą już zauważyć, że ludzie różnią się płcią, co przekłada się również na ich preferencje dotyczące towarzyszy do wspólnych psot – chłopcy zwykle wybierają towarzystwo chłopców, a dziewczynki – dziewczynek. Dziecko ma również swoich ulubionych kolegów i koleżanki. Wyraźnie zaznacza się jego temperament. Na tym etapie już wiadomo, czy nasza pociecha z łatwością nawiązuje kontakty, odnajduje się w każdej sytuacji czy raczej jest nieśmiała, introwertyczna, woli spokojniejsze zabawy pozbawione rywalizacji. Należy zdawać sobie sprawę, że temperamentu dziecka nie można zmienić, a wszelkie takie próby mogą dać mu sygnał, że nie jest przez rodziców akceptowane.
Czterolatek jest bardzo ciekawski. Zadaje mnóstwo pytań, które swoją oryginalnością i spostrzegawczością potrafią zbić rodzica z tropu. Co ważne, dziecku w tym wieku nie wystarczy już zwykłe „tak” lub „nie”. Oczekuje szczegółowych wyjaśnień, a jeśli nie jest z nich zadowolony – dalej drąży temat. Zauważa, że ludzie różnią się nie tylko płcią, ale i kolorem skóry czy innymi cechami wyglądu. Może to stać się źródłem kłopotliwych sytuacji, gdy na głos zapyta, dlaczego ta pani obok jest otyła (używając dosadniejszych określeń) czy dlaczego ten pan jeździ na wózku inwalidzkim.
Rozwija się pamięć dziecka, zdolność logicznego myślenia, kojarzenia zależności między obiektami. Rozumie, że coś jest mniejsze/większe, dłuższe/krótsze, wyższe/niższe. Rozróżnia kolory, kształty i smaki. Potrafi łączyć podobne obiekty w grupy, wskazywać różnice między dwoma obrazkami, szeregować przedmioty według wielkości. O ile dotychczas umiejętność liczenia, np. do pięciu, polegała raczej na mechanicznym wymienianiu cyfr, o tyle teraz dziecko zaczyna rozumieć pojęcie liczebności. Wie, co to oznacza, że człowiek ma dwie nogi, auto ma cztery koła, a dłoń ma pięć palców. To również dobry czas, aby nauczyć dziecko numeru alarmowego.
Coraz sprawniej posługuje się mową. Wymawia już większość głosek, choć trudność mogą mu sprawiać jeszcze „r”, „sz”, „cz”, „dż”, „ż”. Używa ponad 1500 słów, a rozumie znacznie więcej. Śpiewa piosenki, recytuje wierszyki. Uwielbia słuchać opowieści i samemu je tworzyć. Czterolatek posługuje się czasami, a więc umie powiedzieć, że coś robił wczoraj, a coś innego będzie robić jutro.
Wyraźne zmiany zaobserwować można na rysunkach tworzonych przez czteroletnie dziecko. Są one dokładniejsze, zawierają więcej szczegółów. Nie są już bezładnymi bazgrołami, lecz przedstawiają konkretne obiekty, które z łatwością można rozpoznać, np. słońce, dom, kwiatki, samochody. Ludzie postacie nie są już głowonogami, ich ciało w większym stopniu odzwierciedla to, jak wyglądają w rzeczywistości. Sprawna ręka czterolatka zazwyczaj potrafi już narysować kwadrat i krzyżyk. Coraz staranniej wypełniane są kontury kolorowanek. Lepiej dobiera kolory, umie dorysować brakujące elementy, np. koła w samochodzie. Może umieć kopiować kształt liter i w ten sposób napisać na kartce swoje imię.
Czterolatek jest bardzo samodzielny: sam je, ubiera się i rozbiera, korzysta z toalety, myje i wyciera ręce, nalewa wody do kubeczka, szczotkuje zęby.
Zdrowie
Warto zwrócić się do logopedy, jeśli czterolatek nadal ucina początkowe lub końcowe głoski w słowach, przestawia głoski, jedne zastępuje drugimi (np. zamiast „k” wymawia „t”), mówi niewyraźnie, sepleni. Czteroletnie dziecko potrafi samodzielnie korzystać z toalety, ale na noc może jeszcze potrzebować pieluszki. Należy pamiętać, że termin „nocne moczenie” odnosi się dopiero do dzieci, które ukończyły piąty rok życia.
Koniec czwartego roku to czas na kolejne podsumowanie, czyli tzw. bilans czterolatka. Pediatra oceni rozwój psychoruchowy dziecka, jego mowę i zasób słownictwa, rozumienie poleceń, stopień samodzielności w zakresie tzw. samoobsługi (np. jedzenie, ubieranie i rozbieranie). W okolicach czwartego roku życia powinno już zniknąć płaskostopie fizjologiczne, a więc w podeszwie stóp powinien być widoczny łuk.
Jak się bawić z czterolatkiem?
Czterolatkowi najbardziej przypadną do gustu wszelkiego rodzaju zabawy ruchowe, ale bardzo chętnie zaangażuje się również w zabawy tematyczne polegające na wcielaniu się w określoną rolę, np. pirata, strażaka. Dziecko w tym wieku uwielbia zakładać kostiumy, malować kolorowe wzory na twarzy, dlatego warto od czasu do czasu poświęcić chwilę na organizację balu przebierańców dla niego i jego przyjaciół, nawet bez specjalnej okazji. Nadal dużą popularnością cieszyć się będą zajęcia plastyczne: malowanie, rysowanie, kolorowanie, lepienie z plasteliny czy masy solnej, wycinanie (również ozdób choinkowych). Jeśli maluch chce pomóc w zdobieniu ciasteczek czy lepieniu pierogów, nie odganiajmy go, lecz zachęćmy do wspólnego pieczenia i gotowania.Czterolatek ceni książki z wciągającą fabułą. Jest już zdecydowanie za duży, aby zadowolić się prostymi książeczkami z dominacją ilustracji. Teraz liczy się przede wszystkim treść, którą szkrab sam chętnie uzupełnia ciekawymi wnioskami czy wymyśla alternatywne zakończenia. Warto sięgnąć po tzw. bajki terapeutyczne, które pomagają uporać się dziecku z lękami, pojawiającymi się w różnych sytuacjach życiowych, np. kiedy umiera ktoś bliski – brzdąc jest na takim etapie, kiedy może zacząć zadawać pytania, co dzieje się z ukochaną babcią po śmierci.
Dziecko w tym wieku potrafi układać bardziej skomplikowane puzzle, liczące około 20 elementów, chętnie sięga także po gry typu memo, z którymi – dzięki rozwijającej się pamięci – radzi sobie coraz lepiej. Nie należy zapominać również o wspólnych wycieczkach do parku, lasu, ogrodu zoologicznego, muzeum czy do teatru na przedstawienia dla najmłodszych.
Najczęściej popełniane błędy
- Zakładanie chodzącemu dziecku bucików w mieszkaniu – najlepiej, aby chodził boso bądź w samych skarpetkach (jeśli podłoga jest śliska, przydadzą się skarpetki antypoślizgowe, a jeśli w mieszkaniu jest chłodno, zamiast bucików ze sztywną podeszwą, warto zakładać skarpetki z gumowym spodem, który dobrze izoluje od podłoża),
- Nadopiekuńczość, nadmierna reakcja na wszelkie upadki dziecka – może to prowadzić do tego, że maluch będzie się obawiał podejmowania samodzielnych działań,
- Reagowanie złością, gdy dziecko coś rozbije, rozsypie czy wyleje – zniechęca to do dalszych eksperymentów i poznawania świata,
- Niepozwalanie dziecku na pobrudzenie się podczas zabawy,
- Przykładanie nadmiernej wagi do ilości spożywanego przez dziecko jedzenia (o ile według pediatry jego rozwój przebiega prawidłowo),
- Wyręczanie dziecka w obowiązkach, które z powodzeniem wykonywać może samo, np. mycia rączek, jedzenia, zakładania bucików,
- Bagatelizowanie uczuć dziecka, uważanie ich za „mniej ważne”,
- Stosowanie u dziecka zbyt dużej ilości kosmetyków.
Dziecko czteroletnie powinno już umieć:
- stać na nodze przez kilka sekund
- skakać z kanapy na obie nogi
- skakać obunóż do przodu
- wchodzić i schodzić po schodach bez trzymania się barierki, naprzemiennie stawiając nóżki
- używać ponad 1500 słów
- układając zdania, posługiwać się czasami (przyszłym, przeszłym, teraźniejszym)
- w miarę sprawnie posługiwać się nożyczkami
- rozpinać i zapinać guziki
- odróżniać kolory, kształty i smaki
- wskazywać, który obiekt jest mniejszy/większy, dłuższy/krótszy, wyższy/niższy
Dziecko może już umieć:
- jeździć na dwukołowej hulajnodze
- podskakiwać w miejscu na jednej nodze
- huśtać się samodzielnie
- łapać rzuconą piłkę
- posmarować chleb masłem
- narysować kwadrat i krzyżyk
- kopiować kształt liter i w ten sposób napisać swoje imię
To powinno zaniepokoić:
- ma trudności z budowaniem zdań
- zamiast słowami posługuje się gestami
- mówi niewyraźnie, sepleni
- nie kontroluje potrzeb fizjologicznych (choć pojedyncze wpadki mogą się jeszcze zdarzać)
- nie potrafi posługiwać się łyżką i widelcem czy pić z kubeczka
- w ogóle nie wykazuje zainteresowania innymi dziećmi
Opracowała: mgr Małgorzata Przybyłowicz – Nowak