Poród, choć jest jednym z najpiękniejszych przeżyć w życiu, bywa też obarczony ogromną dozą bólu i wysiłku. Choć ból jest nieodłącznym elementem porodu jego nadmierne odczuwanie wywołuje wiele reakcji negatywnie wpływających na matkę i dziecko. Aby w pełni móc przeżyć szczęśliwy moment narodzin dziecka, warto korzystać z metod łagodzenia bólu porodowego. Jeśli z jakichś powodów nie może być zastosowane znieczulenie zewnątrzoponowe bądź też przyszła mama sobie tego nie życzy- istnieje również szereg metod niefarmakologicznych lub mniej inwazyjnych, które pozwalają na zredukowanie dolegliwości bólowych do akceptowalnego poziomu. Należą do nich: przezskórna elektrostymulacja nerwów (TENS, transcutaneus electrical nerve stimulation), akupunktura, akupresura, masaż, immersja wodna, aromaterapia, muzykoterapia, trening prawidłowego oddychania, przyjmowanie odpowiednich pozycji ciała oraz aktywność ruchowa podczas pierwszej i drugiej fazy porodu.
Dlaczego nadmierny ból nie sprzyja postępowi porodu?
Łagodzenie bólu porodowego jest ważne nie tylko na ze względu na komfort kobiety, ale też ma pozytywny wpływ na przebieg porodu i samopoczucie dziecka. Nadmiernie odczuwany ból może prowadzić do szeregu komplikacji w czasie porodu: zwiększa wydzielanie katecholamin (hormonów stresu) i zmniejsza przepływ krwi przez macicę, co może powodować niedotlenienie dziecka, zwiększa wydzielanie adrenaliny wywołując niepożądane w czasie pierwszego okresu porodu skutki: przyspieszenie akcji serca, podwyższenie ciśnienia tętniczego, hiperwentylację i w efekcie zmiany równowagi kwasowo-zasadowej. Dodatkowo zaburzona lub nawet wygaszona zostaje akcja skurczowa.
Jakie są zalety niefarmakologicznych metod łagodzenia bólu porodowego?
Metody niefarmakologiczne mają wiele zalet, jak:- brak długotrwałego negatywnego wpływu na matkę i dziecko,
- działają nie tylko w chwili ich stosowania,
- nie wymagają skomplikowanej aparatury,
- kobieta jest przytomna, zdolna do współpracy z położną,
- nie zakłócają kontaktu matki z dzieckiem po porodzie
Przezskórna elektrostymulacja nerwów (TENS)
TENS jest jedną z alternatywnych metod łagodzenia bólu porodowego. Jest to przezskórna stymulacja nerwów pobudzanych prądem o małym, regulowanym natężeniu i zmiennej częstotliwości za pośrednictwem elektrod umieszczanych na skórze w pobliżu nerwu zaopatrującego dany organ. Jest metodą z wyboru podczas rozwierania się kanału szyjki macicy przy bólach porodowych spowodowanych przez skurcze. Może ona być stosowana w połączeniu z innymi metodami uśmierzania bólu porodowego lub też sama jako jedyne skuteczne znieczulenie.Używa się zwykle dwóch par elektrod. Pierwszą parę umieszcza się na granicy górnych kręgów lędźwiowych i dolnych piersiowych (Th10 – L1). Aplikacja ta jest efektywna w pierwszym okresie porodu; działa na sploty nerwowe miednicy i podbrzusza. Zmniejsza ból wywołany przez skurcze macicy. Drugą parę przykleja się niżej, w okolicy kości krzyżowej (S2 – S4) i stymuluje szczególnie w drugim okresie porodu nerwy przywspółczulne. Działa wówczas rozluźniająco na wzrastające napięcie mięśniowe i części miękkie kanału rodnego. TENS za pomocą impulsów elektrycznych działa zarówno poprzez bramkowanie bólu, jak i zwiększanie wydzielania endogennych opioidów (substancji przeciwbólowych produkowanych przez organizm) w obszarze unerwienia z danego źródła.
Rodząca sama kontroluje natężenie impulsów. Zazwyczaj w czasie trwania skurczu macicy amplituda impulsów wzrasta i odczuwalne jest przyjemne mrowienie w okolicy kości krzyżowej. Metoda ta, uważana za całkowicie bezpieczną, nie ma negatywnego wpływu na dziecko i nie zwiększa ryzyka powikłań porodu. Przeciwwskazana jest u rodzących ze stymulatorem serca, z epilepsją, podczas immersji wodnej, podczas zapisu EKG oraz przy nadwrażliwości na prąd i w porażeniach spastycznych.
Akupunktura i akupresura
Akupunktura uważana jest za jedną z metod uzupełniających zmniejszanie bólu porodowego. Bardzo rzadko stosowana jako odrębna metoda ze względu na niewielką popularność i niewielką liczbę osób mających doświadczenie w jej stosowaniu. Wywodzi się z Chin. Według założeń akupunktury, energia życiowa płynie przez ciało systemem własnych kanałów – meridianów, łącząc cały organizm. Celem akupunktury jest odblokowanie meridianów energetycznych i zrównoważenie energii. Polega na wprowadzeniu specjalnych igieł do wybranych miejsc na ciele. Akupresura to metoda zbliżona, ale bez użycia igieł- polega na dotykaniu, głaskaniu, uciskaniu lub opukiwaniu określonych miejsc na ciele człowieka.Akupunktura znalazła również zastosowanie po porodzie w celu pobudzenia laktacji i łagodzeniu bólów poporodowych, działa ona hamująco na przewodnictwo impulsów bólowych i wzrost stężenia endogennych opioidów.
Masaż w czasie porodu
Masaż pomaga rozluźnić się ciału, dodaje energii, a także jest formą komunikacji z rodzącą. Niektóre kobiety podczas porodu bardzo potrzebują dotyku, chcą być masowane podczas skurczów, najczęściej dotyczy to okolicy lędźwiowo-krzyżowej. Wykonywanie masażu w tej okolicy zmniejsza bolesność skurczy porodowych, ponieważ nerwy dochodzące do narządów i mięśni miednicy pochodzą właśnie z dolnego odcinka kręgosłupa, części lędźwiowo-krzyżowej. Kobiety rodzące najczęściej potrzebują masażu podczas skurczów, w przerwach zwykle odpoczywają. Masaż może być wykonywany przez położną lub bliską rodzącej osobę obecną przy porodzie. Masaż jest świetnym sposobem zaangażowania partnera czy męża rodzącej w aktywne wspieranie jej w czasie porodu.Część kobiet w okresie porodu odczuwa jednak dużą nadwrażliwość na dotyk i bodźce zewnętrzne, dlatego ta metoda łagodzenia bólu może być przez nie nieakceptowana.
Immersja wodna
W pierwszej fazie porodu w celu relaksacji i zmniejszenia bólu wykorzystuje się również zanurzenia w wodzie, tak zwaną immersję wodną. Woda w temperaturze 34°C–37°C i pod ciśnieniem hydrostatycznym korzystnie wpływa na układ nerwowy, odciąża kręgosłup i miednicę oraz powoduje niewielkie rozszerzenie naczyń krwionośnych, zwiększając natlenienie mięśni. W wodzie kobieta czuje się lżejsza, łatwiej jest jej zmieniać pozycję ciała, co wspomaga przesuwanie się dziecka w kanale rodnym. Mięśnie szkieletowe rozluźniają się, co pomaga rodzącej zrelaksować się. Ciśnienie wody w jednakowy sposób oddziałuje na całą powierzchnię ciała, minimalizując i równoważąc odczucia bólu płynące z określonych obszarów ciała (np. okolicy krzyżowej, dołu brzucha). Woda daje kobiecie uczucie odseparowania od zewnętrznych bodźców, pomaga skoncentrować uwagę na ciele i uspokoić się – zmniejsza się wydzielanie adrenaliny, a zwiększa wydzielanie endorfin. Poprawia się również krążenie krwi oraz dotlenienie mięśni, łożyska oraz płodu, ponieważ woda powoduje niewielkie rozszerzenie naczyń krwionośnym oraz niewielki wzrost ciśnienia krwi.Istnieje jednak kilka przeciwwskazań do skorzystania z immersji wodnej. Należą do nich:
- niektóre choroby układu krążenia,
- zaburzenia ciśnienia krwi ( zarówno tendencje do niskiego, jak i podwyższonego ciśnienia)
- infekcje dróg rodnych,
- ciężka niedokrwistość,
- choroby naczyń
- niektóre choroby dermatologiczne
- komplikacje położnicze, takie jak nieprawidłowe położenia płodu, krwawienia z narządu rodnego, łożysko przodujące, zagrażająca zamartwica płodu
Aktywność ruchowa i oddychanie
Szczególnie w pierwszej i drugiej fazie porodu ruch, prawidłowe oddychanie podczas skurczów oraz aktywne pozycje rodzącej mogą w znaczny sposób ułatwić przebieg porodu oraz rozładować napięcie bólowe. W tym czasie wskazane są: chodzenie lub stanie, krążenia bioder, pozycja kuczna, pozycja klęczna, pozycja kolankowo-łokciowa oraz leżenie bokiem.Świadomość oddechu pomaga w dostosowaniu go do etapu porodu, umożliwia adekwatne reagowanie na intensywność skurczu. Aby skutecznie pozbywać się za każdym skurczem intensywnego napięcia, rodząca powinna przede wszystkim koncentrować się na świadomym, długim wydechu. Wydech powinien być 2 razy dłuższy od wdechu. Taki wydech pozwala rozluźnić całe ciało i pomaga w radzeniu sobie z bólem. W ten sposób również rozluźnia się i otwiera kanał rodny.
Relaksacja
Ostatnią, choć wcale nie najmniej skuteczną metodą łagodzenia bólu okołoporodowego jest korzystanie z technik relaksacyjnych. Część z nich związana jest z prawidłowym oddychaniem, ale jako sposoby wspomagające, może być również wprowadzana aromaterapia czy muzykoterapia. Aromaterapia, czyli leczenie zapachami, stosowana była już w starożytności jako metoda leczenia, obecnie jest używana jako metoda przeciwbólowa w wielu oddziałach położniczych na świecie. W klasycznej aromaterapii olejki wprowadza się do organizmu dwiema metodami: przez skórę (masaż, kąpiel, kompres) lub przez układ oddechowy (inhalacje, wąchanie). Olejki mogą być stosowane pojedynczo lub w mieszankach, które wzmacniają ich działanie. Aromaterapia może być połączone z elementami masażu relaksacyjnego.Muzykoterapia ułatwia rozluźnianie, poprawia koncentrację, poprawia wentylację oddechową i skraca pierwszy okres porodu. Zaleca się kobietom, aby zabierały ze sobą do szpitala płyty relaksacyjne, których słuchały podczas ciąży.
Obok wymienionych niefarmakologicznych metod łagodzenia bólu, nieodłącznym elementem zapewniającym rodzącej poczucie bezpieczeństwa i tym samym możliwość łatwiejszego urodzenia dziecka jest wsparcie udzielane przez położną, doulę lub bliską osobę obecną przy porodzie
Opracowała: lek. Sylwia Ziółkowska