Jak picie alkoholu w ciąży wpływa na zdrowie dziecka

Jak picie alkoholu w ciąży wpływa na zdrowie dziecka

Liczne kampanie społeczne oraz medyczne sprawiły, że informacja o szkodliwości picia alkoholu w ciąży dotarła już pozornie do świadomości społeczeństwa. Z przeprowadzonych badań ogólnopolskich wynika jednak, że 25% – 30 % kobiet w ciąży pije alkohol w różnej ilości- epizodycznie lub nałogowo. Badania pokazują też, że kobiety są częstowane alkoholem przez osoby bliskie i znajomych, które teoretycznie również deklarują wiedzę o szkodliwości picia w ciąży.  Istnieje wiele popularnych mitów, które usprawiedliwiają spożywanie alkoholu w ciąży i połogu- na przykład: czerwone wino podnosi poziom hemoglobiny, a piwo wspomaga laktację. Tymczasem szkodliwość alkoholu dla rozwijającego się organizmu jest bezdyskusyjna, a skutki jego spożywania  w okresie ciąży mogą pojawić się nawet wiele lat po urodzeniu dziecka, zwłaszcza w postaci zaburzonego rozwoju intelektualnego i psychoruchowego.


Dlaczego alkohol szkodzi  w ciąży?

Mechanizm szkodliwego oddziaływania alkoholu na płód jest złożony i wielokierunkowy. W badaniach eksperymentalnych stwierdzono, że alkohol etylowy, jak i jego główny metabolit aldehyd octowy, przenikają swobodnie przez barierę łożyskową z organizmu matki do krwiobiegu płodu, gdzie po czterdziestu do sześćdziesięciu minutach osiągają stężenie jak w krwioobiegu matki- oznacza to, że dziecko otrzymuje taką samą dawkę promili, jak matka. Mechanizmy ich szkodliwego wpływu na rozwijający się płód są wielorakie:
- alkohol upośledza wybiórczo transport łożyskowy niektórych ważnych aminokwasów (cykloleucyny, alaniny, waliny), co utrzymuje się przez cztery do siedmiu dni po jednorazowym spożyciu alkoholu – aminokwasy te są elementem budulcowym w rozwijającym się organizmie, którego dziecko na skutek alkoholu jest pozbawiane
 - alkohol blokuje receptory foliatowe łożyska, co prowadzi do niedoborów kwasu foliowego u płodu i upośledza przenikanie przez łożysko cynku i glukozy – kwas foliowy jest niezwykle istotny, zwłaszcza w pierwszym trymestrze ciąży i jego niedobór wpływa na ryzyko wystąpienia ciężkich wad cewy nerwowej, na przykład rozszczepu kręgosłupa
- alkohol powoduje niedotlenienie płodu przez skurcze naczyń pępowinowych, upośledzanie krążenia macicznego i zarastanie naczyń łożyskowych, upośledza też reaktywność w układzie krążeniowo-oddechowym płodu
- alkohol hamuje rozmnażanie i różnicowanie się komórek embrionalnych oraz zaburza ich procesy migracyjne , działanie to najsilniej wyraża się w odniesieniu do mózgowia. U zwierząt poddawanych w okresie prenatalnym działaniu alkoholu obserwowano: istotnie mniejszą wagę móżdżku, redukcję o dwie trzecie połączeń synaptycznych w korze czołowej, zmniejszenie ilości komórek piramidowych w hipokampie, zaburzenia pamięci i uczenia się po urodzeniu
-  alkohol powoduje też deficyty hormonalne u płodów; dotyczy to zwłaszcza testosteronu, ale także progesteronu i estrogenów. Równocześnie stwierdzono nieprawidłowe reakcje komórek i tkanek na hormon wzrostu co powodowało zahamowanie wzrostu w okresie prenatalnym utrzymujące się po urodzeniu.


Alkoholowy Zespół Płodowy

Całość powyższych zmian molekularnych prowadzi do wystąpienia tak zwanego zespołu FAS. Nazwa FAS pochodzi od angielskiego skrótu Fetal Alcohol Syndrome, czyli Alkoholowy Zespół Płodowy. Jest to zespół chorobowy będący skutkiem działania alkoholu na płód. Doniesienia o szkodliwym wpływie alkoholu na płód zaczęły pojawiać się dopiero około 40 lat temu. Wtedy to opisano FAS – najpoważniejszy skutek spożywania alkoholu przez kobiety w ciąży. Przedtem uważano, że łożysko zatrzymuje alkohol i nie przestrzegano kobiet w ciąży przed jego spożywaniem. Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych szacuje, że w Polsce rodzi się 3 dzieci z pełnoobjawowym FAS na 1000 żywo urodzonych. Dzieci z mniej głębokimi uszkodzeniami rodzi się dziesięć razy więcej. Badania dowodzą, że dziecko z poalkoholowymi zaburzeniami może urodzić każda kobieta, która piła alkohol w czasie ciąży, nawet jeśli piła okazjonalnie. Poalkoholowe uszkodzenia nie mijają z wiekiem. Co więcej, jeśli w porę nie pomoże się dzieciom dotkniętym FAS, ich problemy się pogłębiają. Osoby, u których rozpoznaje się FAS nie stanowią jednolitej grupy. Ilość występujących u nich wad oraz stopień uszkodzenia poszczególnych narządów i układów, a zwłaszcza układu nerwowego jest bardzo różny. Nie można więc opisać typowego przypadku osoby z FAS. U każdej z nich występują charakterystyczne tylko dla niej objawy oraz spowodowane nimi problemy. U osób z FAS stwierdza się niedobór wzrostu, wagi, zmniejszenie obwodu głowy, dysmorfie ( zaburzenia wyglądu i proporcji) twarzy oraz uszkodzenie centralnego układu nerwowego. Uszkodzenie układu nerwowego jest przyczyną zaburzeń procesów poznawczych, trudności w nauce. U około 10% osób z FAS stwierdza się upośledzenie umysłowe o różnym stopniu głębokości. U osób z FAS stwierdza się też często zaburzenia wzroku, słuchu, czucia oraz wady serca i innych narządów i układów.

Możliwości leczenia dziecka z FAS są ograniczone. Nie można odwrócić powstałych w okresie prenatalnym nieodwracalnych uszkodzeń ośrodkowego układu nerwowego u płodu. Rehabilitacja psychofizyczna dziecka z FAS jest procesem żmudnym, kosztownym i długotrwałym. Aby dziecko z FAS mogło osiągnąć maksimum swoich możliwości rozwojowych potrzebna jest wczesna diagnoza, wszechstronna opieka medyczno-psychologiczna, społeczna, edukacyjna oraz socjalna. Wiele dzieci z zespołem FAS trafia do rodzin zastępczych czy adopcyjnych, które nie rozumieją, czemu dziecko nie osiąga efektów mimo intensywnej rehabilitacji czy ćwiczeń, a także sprawia liczne problemy wychowawcze. Bywa to powodem odrzucenia dzieci z FAS poprzez niezrozumienie ich deficytów i ograniczeń.

Alkohol może być  także przyczyną poronienia, wewnątrzmacicznego zahamowania wzrostu płodu lub przedwczesnego zakończenia ciąży.


Czy istnieje bezpieczna dawka alkoholu w ciąży?

Nie istnieje bezpieczna dawka alkoholu w ciąży- każda ilość wypita przez ciężarną przedostaje się do krwioobiegu poprzez łożysko. Badania wykazały, że rozwijające się płody mają bardzo niewielką tolerancję alkoholu.  Krytycznym czynnikiem poalkoholowego uszkodzenia płodu jest jego maksymalne stężenie we krwi matki. Z tego powodu picie z zamiarem upojenia alkoholowego jest groźniejsze dla płodu niż taka sama dawka etanolu spożyta w ciągu kilku dni lub tygodni
Chociaż dużo kobiet jest już świadomych ryzyka nadużywania alkoholu, wiele nie zdaje sobie sprawy, że średnie lub nawet małe ilości alkoholu mogą również uszkodzić płód. Tak naprawdę nie jest udowodnione, że jakikolwiek poziom alkoholu wypitego podczas ciąży jest bezpieczny. Ponadto, wśród profesjonalnej opieki zdrowotnej panuje pogląd, że kobieta w ciąży powinna się całkowicie powstrzymać od spożywania alkoholu.


Piłam alkohol, nie wiedząc jeszcze, że jestem w ciąży

Kobiety często przez kilka tygodni, a nawet dłużej nie wiedzą że są w ciąży. Choć zalecane jest aby w tym czasie nie spożywać  alkoholu uważa się, że dopóki u kobiety nie dojdzie do implantacji i zagnieżdżenia zarodka co zachodzi zwykle w 7- 10 dniu od zapłodnienia ( określanym jako 3-4 tydzień ciąży liczonej od daty ostatniej miesiączki) nie ma ryzyka przeniknięcia alkoholu do organizmu zarodka- tak zwane jajo płodowe jest bardzo odporne na czynniki toksyczne. Wiele kobiet w tym czasie  nie wie jeszcze, że  doszło do zapłodnienia, często również domowe testy ciążowe dają w tym okresie wyniki fałszywie negatywne. Ważne jest, aby po uzyskaniu informacji o ciąży powstrzymać się od dalszego spożywania alkoholu, ponieważ już w 4-5 tygodniu ciąży wypity alkohol może spowodować największe uszkodzenia mózgu i układu nerwowego u dziecka i zwykle kończy się to obumarciem zarodka.


Alkohol w czasie karmienia piersią

Nie ma wystarczających dowodów naukowych wskazujących na skutki spożycia alkoholu przez matki w okresie laktacji na rozwój niemowląt. W badaniach na zwierzętach wykazano, że spożywanie alkoholu w okresie karmienia wiązało się z opóźnieniem w rozwoju psychoruchowym u potomstwa, warto jednak pamiętać, że mleko kobiety oczyszcza się samoistnie z wypitego alkoholu już w kilka godzin po jego wypiciu ( czas zależny od wypitej dawki). Dopuszczalne jest więc picie alkoholu przez kobiety karmiące, ale po ustaleniu bezpiecznego odstępu czasowego między karmieniami. Pomocne może być też odciąganie pokarmu przed planowanym spożyciem alkoholu.

Opracowała: mgr Sylwia Ziółkowska

Następny artykuł: Przebarwienia w ciąży