Ciemne plamki na skórze i przebarwienia w różnych okolicach ciała to częsta pamiątka po ciąży. Choć część z nich może zanikać samoistnie już w kilka miesięcy po porodzie, niektóre z nich utrzymują się przez długie lata, a nawet do końca życia. Jak powstają przebarwienia w okresie ciąży i dlaczego skóra kobiety właśnie wtedy jest szczególnie podatna na pojawianie się tych niekorzystnych zmian? Czy można im zapobiegać? Jak radzić sobie z już powstałymi przebarwieniami i czy jedynym wyjściem są zabiegi medycyny estetycznej?
Skąd biorą się przebarwienia w ciąży?
Występowanie przebarwień w okresie ciąży uwarunkowane jest kilkoma czynnikami. Najważniejszym z nich jest swoista burza hormonalna, jaka towarzyszy przyszłej mamie. Podwyższa się m.in. poziom progesteronu, estrogenów, MSH (hormonu stymulującego melanocyty). Zwiększony poziom progesteronu przyczynia się do rozrostu komórek barwnikowych- melanocytów. Ponadto, podwyższony poziom estrogenów pobudza (już i tak powiększone) melanocyty do szybszej pracy- powstaje dużo więcej barwnika (melaniny) niż przed ciążą. Narażenie skóry na promieniowanie UV powoduje, że zmiany barwnikowe pojawiają się szybciej i są bardziej intensywne.
Linea negra
Najbardziej charakterystycznym przebarwieniem dla okresu ciąży jest tak zwana linea negra, kresa czarna, która biegnie od wysokości pępka aż do spojenia łonowego. Kresa pojawia się zwykle w drugim trymestrze ciąży, ale najbardziej widoczna jest pomiędzy siódmym a ósmym miesiącem ciąży, kiedy brzuch nabiera dużych rozmiarów. Linea negra to nic innego jak kresa biała (splot włókien kolagenowych, rozcięgien mięśni brzucha skośnych i poprzecznych, ciągnący się do wyrostka mieczykowatego przez pępek do spojenia łonowego), która na skutek wzmożonego wydzielania melaniny w ciąży ulega pigmentacji. Nie wystąpi ona u każdej kobiety, rzadziej pojawia się u blondynek, częściej natomiast u brunetek i kobiet o ciemnej karnacji. Linea negra zanika samoistnie w ciągu kilku miesięcy po porodzie.
Ostuda
Kolejną zmianą, która wiąże się z zaburzeniami hormonalnymi w tym okresie jest ostuda. Ostuda uważana jest za fizjologiczne zaburzenie pigmentacji skóry w przebiegu ciąży- są to brunatne plamy pojawiające się na skórze twarzy (głównie w okolicach grzbietu nosa i bocznie na policzkach) oraz grzbietowych powierzchniach dłoni. Obserwuje się ją u około 5-10% kobiet ciężarnych w krajach europejskich, przy czym odsetek ten jest znacznie wyższy w krajach arabskich. Zmiany w tym okresie związane są z wahaniami poziomu hormonów, głównie estrogenów, progesteronu i melanokortyn. Ostuda najbardziej nasila się w trzecim trymestrze ciąży. Zmiany powstające w przebiegu ciąży stosunkowo dobrze reagują na leczenie i zwykle ustępują po leczeniu w ciągu roku, rzadziej pozostają na skórze przewlekle. Promieniowanie ultrafioletowe, zarówno UVA i UVB, to główny czynnik wyzwalający pojawienie się ostudy.Czas ciąży wiąże się również z uwypukleniem i zwiększoną pigmentacją istniejących zmian- pieprzyki oraz inne znamiona barwnikowe stają się lepiej widoczne, a często też wizualnie większe. U niektórych kobiet pojawiają się dodatkowe znamiona. Choć z reguły jest to naturalne zjawisko i nie należy się nim niepokoić, warto by każdą podejrzaną zmianę obejrzał lekarz dermatolog. Niestety w okresie ciąży zwiększa się również zachorowalność na najgroźniejszy z nowotworów skóry- czerniaka złośliwego.
Kobiety ciężarne mogą również obserwować zwiększoną pigmentację w obrębie brodawek sutkowych, a także warg sromowych. Zmiany te stopniowo cofają się po urodzeniu dziecka.
Jak zapobiegać przebarwieniom w okresie ciąży?
Najskuteczniejszym sposobem zapobiegania przebarwieniom jest regularne stosowanie kremów z wysokim filtrem UV, to znaczy z wysoką ochroną przeciwsłoneczną. Warto zwrócić uwagę, by krem posiadał ochronę nie tylko przed promieniowaniem UVB, ale również UVA. Najskuteczniejsze są filtry- blokery, oznaczone symbolem SPF 50+. Szczególnie ważne jest smarowanie kremem odkrytych miejsc ciała, jak twarz, szyja oraz dłonie. Aplikację kremu trzeba powtarzać- pomimo nałożenia filtru, w wyniku pocenia się skóry oraz ścierania, pełna ochrona przeciwsłoneczna kończy się zwykle po 2- 4 godzinach. Przebarwienia mogą pojawić się nie tylko w okresie intensywnego nasłonecznienia, jak miesiące letnie, ale również zimą- stąd stosowanie kremów z filtrem ma sens również wtedy. Kobiety w ciąży powinny unikać opalania- zarówno naturalnego, jak i solarium. Nawet miłośniczki intensywnego opalania muszą w tym czasie zrezygnować z seansów słonecznych- dużo łatwiej bowiem zapobiegać wystąpieniu zmian, niż walczyć z tymi już powstałymi.
Jak skutecznie pozbyć się ciemnych plam?
Przebarwienia, choć czasem niewidoczne dla otoczenia, potrafią spędzać sen z powiek świeżo upieczonej mamie. Z reguły bardzo trudne lub niemożliwe jest ich skuteczne zamaskowanie makijażem bądź konieczne jest nałożenie bardzo grubej warstwy kryjącego korektora lub podkładu. Poszukując skutecznych metod pozbycia się przebarwień, wiele kobiet stosuje domowe środki wybielające, jak okłady z ogórka czy sok z cytryny. Niestety ich skuteczność jest niewielka, mimo regularnego stosowania. Lepszym wyborem do użycia domowego są kwasy AHA, BHA lub PHA. Stopień działania złuszczającego zależy w tym przypadku od wybranego kwasu, a także jego stężenia- część może być stosowana w domu, inne lepiej aplikować w gabinecie kosmetycznym, a te o najwyższych stężeniach tylko pod kontrolą lekarza. W czasie kuracji kwasowej konieczna jest również ochrona skóry przed promieniowaniem UV. Niektórych kwasów (na przykład kwasu salicylowego) nie zaleca się stosować w okresie karmienia piersią. W gabinetach kosmetycznych oraz salonach medycyny estetycznej oferowany jest szeroki pakiet zabiegów mających pomóc w walce z przebarwieniami- wykorzystuje się m.in. kwas azelainowy, miejscowe retinoidy, kwas kojowy, hydrochinon, miejscowe preparaty z witaminą E i C. Ponadto zastosowanie znajdują peelingi chemiczne, mikrodermabrazja oraz laseroterapia. Najczęściej stosowanymi peelingami chemicznymi w terapii zaburzeń barwnikowych są: kwas glikolowy (GA), kwas migdałowy (MA), kwas trójchlorooctowy (TCA), roztwór Jessnera. Zabiegi powierzchownego złuszczania (eksfoliacji) przy użyciu substancji chemicznych polegają na ułatwieniu usuwania keratynocytów (komórek skóry) wypełnionych melaniną, prowadzących do usuwania barwnika oraz przyśpieszeniu odnowy naskórka. Mikrodermabrazja to rodzaj mechanicznego złuszczania powierzchownych warstw skóry przy pomocy materiałów ściernych o dużej twardości, takich jak korund czy diament. Zabieg polega na ścieraniu naskórka warstwa po warstwie, aż do pożądanego poziomu, bez dochodzenia do splotów naczyniowych warstwy brodawkowatej skóry właściwej, a więc bez wywoływania krwawienia. Zabieg jest zazwyczaj bezbolesny
Lepsze efekty terapeutyczne można osiągnąć poprzez łączenie różnych substancji czynnych lub różnych metod leczenia. Żadna metoda nie chroni jednak przed nawrotami po zakończeniu leczenia, szczególnie jeśli pacjentka nie stosuje skutecznej ochrony przeciwsłonecznej.
Opracowała: lek. Sylwia Ziółkowska