Dysgrafia

Dorośli, którzy od lat posługują się słowem pisanym, czasem nie zdają sobie sprawy, jak trudny jest to proces i jak mocno skoordynowana musi być praca układu nerwowego (w tym wzroku i słuchu) oraz piszącej ręki. Jakiekolwiek zaburzenia w tym zakresie mogą być przyczyną trudności objawiających się jako dysgrafia.

Dysgrafia to ogólne określenie zaburzenia polegającego na częściowej lub całkowitej utracie umiejętności pisania lub niemożności opanowania tegoż. W Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 dysgrafia jest umieszczona pod numerem F81.1.

Zanim dziecko podejmie naukę pisania, musi dysponować pewnymi cechami i umiejętnościami, które tworzą „gotowość do nauki pisania”, a na które składają się:

Przyczyną trudności może być zaburzenie któregokolwiek z powyżej wymienionych elementów spowodowane przez uszkodzenie (nawet niewielkie) ośrodkowego układu nerwowego, obecność odruchów przetrwałych czy niewłaściwe napięcie mięśniowe.

Typowymi dla dysgrafii objawami jest nieczytelne pismo oraz popełnianie charakterystycznych błędów:

Pewne niepokojące objawy można dostrzegać jeszcze zanim dziecko zacznie chodzić do szkoły. W wieku przedszkolnym niepokoić powinien: opóźniony rozwój ruchowy i nieprawidłowy rozwój mowy, niezgrabność dziecka (częste upadki, niechlujność, problemy z równowagą), unikanie pewnych aktywności (układania puzzli, układanek, klocków), kłopoty z postrzeganiem (mylenie kształtów, niedostrzeganie różnic i podobieństw), problemy podczas wykonywania prac plastycznych, kłopoty w ocenieniu odległości i wielkości. Pojawiać się może także kurczowy lub nieprawidłowy chwyt narzędzia piszącego, zbyt silne dociskanie go do kartki lub przeciwnie – zbyt lekki nacisk, układanie kartki pod dziwnym kątem, przyjmowanie nieprawidłowej pozycji w czasie pisania.

Konsekwencją dysgrafii jest wzrastająca niechęć do pisania, rysowania i malowania, napięcie psychiczne towarzyszące tej czynności (u dzieci objawia się płaczliwością, zniechęceniem, niską motywacją), a w końcu także problemy z przelewaniem myśli na papier i niechęć do pisemnego wypowiadania się, nauki, szkoły. W dalszej przyszłości może pojawić się brak wiary w siebie, poczucie winy, bycia odrzuconym lub niesprawiedliwie ocenianym.

W literaturze można spotkać się z podziałem dysgrafii na trzy rodzaje:

Dysgrafię przestrzenną – trudności towarzyszą przepisywaniu tekstu, kopiowaniu rysunków, brak błędów ortograficznych, trudności z rysowaniem.

Dysgrafię dyslektyczną – ogromna ilość błędów ortograficznych, wyrazy zapisywane są tak, jak brzmią (na przykład „musk” zamiast „mózg”), na końcu wyrazów pojawia się brak dźwięczności. Przepisywanie, kopiowanie i rysowanie nie sprawiają większych trudności, ale pismo jest nieczytelne.

Dysgrafię motoryczną – liczne błędy przy przepisywaniu tekstu, ale brak problemów przy pisaniu ze słuchu, problemy z rysowaniem, pismo niewyraźne.

Dysgrafia może mieć różne stopnie nasilenia – od agrafii, kiedy dziecko nie potrafi narysować nawet prostej linii po dysortografię, gdy pisze w miarę poprawnie, ale popełnia błędy ortograficzne. Im – w danym języku – większa rozdzielność między formą pisaną danego słowa, a jego brzmieniem, tym większe ryzyko popełnienia błędu, dlatego w niektórych kręgach językowych może być więcej dysgrafików niż w innych. Zdiagnozowanie charakteru trudności jest o tyle istotne, że pozwala na dobranie odpowiednich form terapii, która w każdym przypadku powinna być dostosowana do specyficznych potrzeb dziecka. Osoby zajmujące się diagnozą (zwykle są to pracownicy poradni pyschologiczno-pedagogicznych) muszą w pierwszej kolejności sprawdzić, czy przyczyny problemu nie są inne, ponieważ odpowiedzialne za to mogą być także: słaby rozwój dziecka – sprawność motoryczna poniżej normy dla danego wieku, zaburzenia rozwoju umysłowego, zaniedbania w edukacji dziecka, mówi się wówczas o dysgrafii nieokreślonej.

W przypadku dysgrafii określonej często dziecko jest bardzo inteligentne, a jego problemy w szkole biorą się stąd, że dziecko pisze bardzo nieczytelnie (nie potrafi niczego zanotować na lekcji, nauczyciele nie mogą odczytać jego pisma), nie jest w stanie przelać myśli na papier (choć odpowiedzi ustne są bogate i wyczerpujące), nieadekwatnie niski poziom prac pisemnych i plastycznych. Diagnozę w kierunku dysgrafii trzeba poprzedzić starannym badaniem lekarskim, wykluczyć trzeba bowiem wady wzroku i słuchu oraz pewne choroby. Trzeba też określić poziom inteligencji dziecka oraz jego zasób wiedzy. Jeżeli dziecko jest już w wieku szkolnym, to wskazana jest bliska współpraca z nauczycielem, który pomoże doprecyzować problemy dziecka, a potem wesprze w czasie terapii.

Szczególnym rodzajem zaburzeń w nauce pisania jest dysortografia – czasami traktowana jak osobne zaburzenie, choć często towarzyszy dysgrafii czy dysleksji. Stwierdza się ją wówczas, gdy dziecko zdrowe i prawidłowo rozwijające się, o co najmniej przeciętnym poziomie inteligencji oraz dobrej znajomości zasad ortograficznych nadal popełnia dużo błędów. W początkowej fazie nauki to mylenie liter o podobnym brzmieniu, opuszczanie liter, przestawianie ich oraz sylab. W miarę jak pisanie staje się płynniejsze, pojawiają się błędy typowo ortograficzne, a osoby z tym zaburzeniem wydają się mieć duże trudności z pamięcią wzrokową.

Dysgrafii nie da się wyleczyć całkowicie, można natomiast podjąć szereg działań, które znacząco ułatwią dziecku z dysgrafią funkcjonowanie w szkole. Na podstawie opinii szkoła może dostosować wymagania: dziecko nie jest oceniane za pismo, a za treść tego, co napisało. Jeśli to tylko możliwe – wypowiada się ustnie, a nie pisemnie. Może oddawać prace napisane na komputerze (jeśli problemem jest motoryka, takie rozwiązanie pozwala uniknąć błędów). Niezbędne są też odpowiednie ćwiczenia pozwalające na korekcję zaburzeń: ćwiczenie motoryki małej, poprawa koordynacji wzrokowo-ruchowej, zmniejszenie napięcia mięśniowego, skorygowanie odruchów przetrwałych – ćwiczenia pomagają dobrać specjaliści, a ich systematyczne wykonywanie poprawia funkcjonowanie dziecka w szkole i społeczeństwie.

_{Opracowała: mgr Joanna Górnisiewicz}